چکیده:
یکی از مباحث مطرح در نقد آثار ادبی از نظر روانشناسی، «نوستالژی» است. نوستالژی یا غم غربت، در اصطلاح عبارت است از احساس دلتنگی و حسرت نسبت به گذشتهها و خاطرات خوشی که اکنون از دست رفته و معمولاً همراه با درد و اندوه است. این مقوله از دیرباز در بیشتر آثار ادب فارسی راه یافته است و به دلایلی از جمله تغییر اوضاع و احوال سیاسی و اجتماعی انعکاس ویژهای دارد.
از جمله نویسندگانی که در کتابش دغدغههای نوستالژیک راه یافته، شهابالدین محمد زیدری نسوی مؤلف نفثهالمصدور است چرا که مخاطب تنها با خواندن چند سطری از کتاب او، به کلام پرسوز و گداز نویسنده و درد و حسرتهای او پی میبرد. تاریخ جهانگشا نیز اثری است که کم و بیش این حس نوستالژیکی در آن راه یافته است و گویا نویسندهی آن، عطاملک جوینی در ضمن شرح گزارشهای تاریخی خود به بیان حسرتهای خویش و جامعه نیز میپردازد. نوستالژی در آثار ادبی از راه مولفههای زبانی و بیانی به ظهور میرسد و نقد روانشناختی در حوزهی ادبیات، بررسی این حس را در آثار شاعران و نویسندگان را بر عهده دارد. این پژوهش در نظر دارد که با نگاه نوستالژیک این دو اثر را بررسی کند و زمینههای پیدایش نوستالژی را در آنها بیاید.
خلاصه ماشینی:
شايد وجه مشترک غم غربت و حسرت بر گذشته را در فقدان و گم گشتگي آرزوهاي قلبي فرد بتوان جستجو کرد؛ اگر افراد گذشته اي زيبا و سرشار از موفقيت داشته باشند، همواره در حسرت از دست دادن آن به سر ميبرند و اگر گذشته ي آنان تباه شده و دوران جواني و طراوتشان در اثر غفلت ها و کاستيها از بين رفته باشد، همواره بر گذشته ها تأسف ميخورند و در آرزوي آينده اي عالي هستند؛ اندوه ناشي از نوستالژي صرفا عاطفي نيست ، عقل نيز با نگاه به سرزمين مورد علاقه و گذشته هاي خويش ، با استفاده از تجارب اندوخته نسبت به زندگي حسرت ميخورد.
و کدام مسکن ؟!» و ما حب الديار شغفن قلبي و لکن حب من سکن الديارا (همان : ٩٦) عطاملک جويني نيز در مورد شدت غارت و ويراني شهرها و روستاها در دوران مغولان به اين نکته اشاره ميکند که ويرانيها چنان گسترده بود که «هر شهري و هر ديهي را چند نوبت کشش و غارت کردند و سال ها آن تشويش برداشت و هنوز تا رستخيز اگر توالد و تناسل باشد، غلبه ي مردم به عشر آنچ بوده است ، نخواهد رسيد و آن اخبار از آثار اطلال و دمن توان شناخت که روزگار عمل خود بر ايوان ها چگونه نگاشته است .
اما مهم ترين شاخصه هاي زباني که موجب جلوه گري رويکرد نوستالژيک نسوي در نفثه المصدور شده - و شايد بتوان گفت که اين ويژگيها در اين اثر در مقايسه با تاريخ جهانگشاي جويني به مراتب پررنگ تر و نمايان تر است - بايد به موارد زير اشاره کرد: ١.