چکیده:
منطقة تالش، در حدّ فاصل استانهای گیلان و اردبیل، در ادوار تاریخی در تمکین از قدرت مرکزی فراز و نشیبهایی داشته و در تعیین مرزهای سیاسی ایران تاثیرگذار بوده است. خوانین تالش از دورة کریم خان زند تا دورة قاجار به تدریج به صورت حاکمان مستقل در آمدند. پس از جنگهای ایران و روسیه و تقسیم تالش، تغییرات اساسی در مکان استقرار حاکمان تالش و نوع سیاستهای آنها در ارتباط با دولت ایران و روسیه پدید آمد. به نظر میرسد که همجواری با منطقة مهم قفقاز و سیاست توسعهطلبانة پطرکبیر، موجب توجه روسها به حاکمان تالش شد. صرف نظر از این عوامل، سختگیریهای دولت قاجار نسبت به خوانین نیز در این امر موثر بود. این فرضیه که سرپیچی حاکمان تالش از دولت ایران به سبب حس استقلالطلبی آنها بوده است، با ضعف حکومت مرکزی پس از نادرشاه افشار ارتباط دارد: ضعف قدرت حکومت ایران پس از صفویان از یک طرف و اغتشاشات سیاسی بعد از نادر شاه از طرفی دیگر، مایة بیتوجهی به قدرت خوانین این منطقه شد و عامل سرکشی، ادعای استقلال و تغییر سیاستهای آنان در قبال روسیه و ایران بود. این پژوهش در صدد بررسی سهم سیاسی و نظامی خوانین تالش در مناقشات ایران و روسیه با استفاده از شیوه توصیفی- تحلیلی است.
خلاصه ماشینی:
یکی از دلایل آغاز جنگ ، روابط خان نشین های قفقاز و تالش با دولت روسیه بود که برخی از آنهـا خـود را تحـت الحمایـه روس قـرار داده و بهانـه لازم بـرای مناقشه در این منطقه را ایجاد کردند.
این فرضـیه کـه روس هـا مـی کوشـیدند از حس جاه طلبی و استقلال خواهی خانات ناحیۀ قفقاز و به خصوص تالش سوء اسـتفاده کنند تا بتوانند مناطق مورد نظر خود را به تدریج به دسـت آورنـد، تـا حـدودی قابـل قبول است ، اما سیاست دوگانۀ حاکمان تالش نشانه ای از بی اعتنـایی دولـت ایـران بـه خوانین نیز هست .
صرف نظر از اختلاف میرحسن خان با خانواده اش ، آشکار شدن دسیسه هـای دولـت روسیه نیز می تواند موجب رویگردانی میرحسن خان از روس ها شده باشد؛ بـه ویـژه کـه پس از عهدنامۀ ترکمنچای و اتمام مهلت شش ماهۀ خوانین در واگذاری مناطق خود بـه روسیه و با آشکار شدن دسیسه های مأموران روسی در تـالش ، میرحسـن خـان ایـران را ترجیح داد و به مخالفت با روس ها پرداخت .
باید این نکته را هم بیفزاییم که مورخان بیشتر به شکست ایران پرداخته اند، اما آنچه مهم است ، اینکه مردم این منطقه برای حفظ سرزمین خود با تمـام قـوا و بـا تسـلیحات ابتدایی برای سالیان دراز در برابر تسلیحات پیشرفته روسی ایستادگی کردند؛ بـه طـوری که حتی بعد از عهدنامۀ گلستان و ترکمنچای نیز روسیه از ایـلات مسـتقر در سـرحدات احساس خطر می کرد.