چکیده:
تمثیل یکی از شگردهای ادبی مؤثر در بازگویی و تشریح عمدهترین مسائل اخلاقی و تعلیمی است؛ زیرا با سادهکردن موضوعات پیچیده، قدرت درک و تحلیل مخاطب عامی افزایش مییابد. از آنجا که هدف اصلی شاعران اخلاقگرا از سرودن شعر، افزایش سطح معرفت و جهانبینی مردم است، از ابزارهایی چون تمثیل برای پیشبرد و تحقق اهداف تعلیمی مورد نظر خود استفاده میکنند. عطار نیشابوری در اسرارنامه، با تکیه بر این بخش از قابلیتهای تمثیل، به تبیین و تشریح مسائل گوناگون اخلاقی، دینی و عرفانی پرداخته است. به این اعتبار، در مقالۀ حاضر، با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی، کارکردهای اخلاقی تمثیل بررسی شده است. به نظر میرسد شاعر از رهگذر بهرهمندی از شگرد مذکور به توضیح موضوعاتی چون: «دنیاستیزی؛ فنا شدن از خودِ انسانی؛ نفسستیزی؛ توجه به عشقورزی الهی و معنوی؛ پرهیر از آزمندی و مالدوستی؛ دوریگزینی از غفلتورزی؛ نکوهش ظاهرپرستی؛ بیاعتباری عمر آدمی و تناسب میان ظرفیتهای انسانی و هدف برگزیده» پرداخته است. شاعر برای جلوگیری از اختلال در فرآیند درک مخاطبان عام خود، از تمثیلهای عمدتاً ساده و زودیاب استفاده کرده است. این تمثیلها در عینیتبخشی به عمدهترین مسائل اخلاقی که غالباً انتزاعی و نامحسوس هستند، اثرگذار بوده است.
خلاصه ماشینی:
به نظر مي رسد شاعر از رهگذر بهره مندي از شگرد مذکور به توضيح موضوعاتي چون : «دنياستيزي ؛ فنا شدن از خودِ انساني ؛ نفس ستيزي ؛ توجه به عشق ورزي الهي و معنوي ؛ پرهير از آزمندي و مال دوستي ؛ دوري گزيني از غفلت ورزي ؛ نکوهش ظاهرپرستي ؛ بي اعتباري عمر آدمي و تناسب ميان ظرفيت هاي انساني و هدف برگزيده » پرداخته است .
(اشرف زاده ، ١٣٧٣: ٥٥) عطار با ذکر تمثيل مذکور در پي تبيين اين نکتۀ اخلاقي است که اگر آدمي خود را به مثابۀ پروانه به نور معرفت الهي که شمع تمثيلي از آن است ، نزديک کند، سايه هاي درون او از بين مي رود و در اثر تابش انوار رحماني ، دل و جان و قلب او سرشار از عشق به خدا و معنويات مي شود.
مهم ترين رويکردهاي اندرزي عطار در اسرارنامه که با بهره گيري از آرايۀ ادبي تمثيل تبيين شده ، عبارت است از: دنياستيزي ؛ فنا شدن از خود انساني ؛ نفس ستيزي ؛ توجه به عشق ورزي الهي و معنوي ؛ پرهير از آزمندي و مال دوستي ؛ دوري گزيدن از غفلت ورزي ؛ نکوهش ظاهرپرستي ؛ بي اعتباري عمر آدمي و تناسب ميان ظرفيت - هاي انساني و هدف برگزيده .
Professor of Arabic Language and Literature at Ferdowsi University of Mashhad, Iran Abstract Allegory is one of the most effective literary methods in reciting and outlining the most important ethical and educational issues; because by simplifying complex issues, the power of understanding and analyzing a broad audience grows.