چکیده:
پس از درگذشت حضرت معصومه (ع) در قم این شهر تبدیل به یکی از مهم ترین زیارتگاهها و مراکز
شیعی در ایران گردید. با رسمی شدن مذهب تشیع در ایران توسط شاه اسماعیل اول صفوی، این شهر و
حرم مطهر آن بیش از پیش مورد توجه قرارگرفت. به گونه ای که پس از شاه عباس اوّل، کلیه ی پادشاهان
صفوی که شامل شاه صفی، شاه عباس دوّم، شاه سلیمان و شاه سلطان حسین م یباشند، حرم مطهر
حضرت معصومه را به عنوان مدفن خود برگزیدند. نظر به بی حرمتی ازبکان به مقبره ی شاه طهماسب
اوّل در مشهد، از آن پس سعی می شد محل دفن جنازه های شاهان صفوی در مناطق مرکزی ایران باشد
تا از آسیب مصون بماند، به طوری که بواسطه ی گفته ی اسکندربیگ ترکمان، در طی جریانی کاشان
به عنوان مدفن شاه عباس اوّل معیّن شد. در هرصورت، انتخاب قم و حرم مطّهر برای مدفن چهار شاه
مذکور باعث گردید تا جدای از توجهات سیاسی به این شهر، بناها و آثار ارزشمند معماری نیز بر سایر
مفاخر موجود در حرم افزوده گردد. از آنجا که بررسی و شناسایی مقابر شخصیّت های مهم تاریخی یکی
از مباحث مهم تاریخی به شمار می رود، مقاله ی پیش رو برآن است تا با تکیه و استفاده از منابع ارزشمند
تاریخی و تطبیق آنها با مشاهدات میدانی، به شناسایی و بررسی مقابر ساطین صفویه در قم بپردازد.
روش تحقیق در این مقاله به صورت میدانی و کتابخانه ای و تطبیق و تحلیل منابع موجود، به خصوص
منابع اصلی بوده است. در این تحقیق تاریخی پس از جمع آوری اطّلاعات لازم، به سازمان دهی اطلاعات
و تجزیه و تحلیل و سرانجام استنتاج آنها پرداخته شده است.
خلاصه ماشینی:
(همـان: 1372: ج2/ 530) (رجوع شود به تصویر صفحه) تصویر مقبره ی شاه عباس دوّم دراطلس سفرنامه ی شاردن (435 :1811 ,VOYAGES, DU CHEVALIER CHARDIN) مقب ـرهی شـاه عبـاس دوّم در زاوی ـهی جنـوب غربـی مقب ـرهی شـاه صفـی و حرم(مسـجد امـام خمینـی فعلـی) واقعشـده کـه ارتفـاع بقعـه 12 متـر و پهنـای آن 8 متـر اسـت.
صنـدوق مذکـور بنـا بـه اطّلاعـات کتـاب تربـت پـاکان تـا سـال 1355 شمسـی در مـوزه ی آسـتانه قـرار داشـته (مدرسـی طباطبایـی ،2535: ج1/ 114) ولـی امـروزه اطّلاعـی از موضـع قرارگیـری صنـدوق قبـر شـاه عبـاس دوّم و پایههـای مرمـر سـفید کتیبـه دار صنـدوق مذکـور کـه در مطالـب فـوق بـه آنهـا اشارهشـد ،در دسـت نمیباشـد.
(رجوع شود به تصویر صفحه) موضع قبر شاه سلطان حسین و شاه سلیمان صفوی (رجوع شود به تصویر صفحه) نقشه ی تاریخی حرم مطهر و موضع قرارگیری مقابر سلاطین صفوی (راهنمای قم با 64 گراور و یک نقشه ،1317 شمسی) / نتیجه پـس از بررسـی و مطالعـه ی اطّلاعـات تاریخـی و تطبیـق آن بـا تغییـرات تاریخـی صـورت گرفتـه بـر مقابـر پادشـاهان دوره ی صفویـه در حـرم مطّهـر حضـرت معصومـه(س)، مشـخّص میشـود کـه ایـن بخشهـا در طـول تاریـخِ شـکل گیری خـود دچـار تغییـرات بسـیاری گردیدنـد.
مقبـره ی شـاه سـلیمان و شـاه سلطان حسـین نیـز کامـلا محـو گردیـده و تنهـا بـا اسـتفاده از قرائـن و شـواهد تاریخـی موضـع قرارگیـری قبـر آنهـا قابـل تشـخیص میباشـد، کـه در ایـن مقالـه بـه آن اشـاره شـد.