چکیده:
سنت اندرزنامهنویسی از سنتهای دیرپای ایرانی است که درباره تداوم این سنت در ایران اسلامی نمیتوان تردید نمود. در این نوشتار به منظور کشف سازهها و ساختارهای تداوم سیاست ایران شهری، «عهد اردشیر» به عنوان نماینده اندرزنامههای ایران باستان و «سیر الملوک» یا «سیاستنامه» خواجه نظام الملک به عنوان اندرزنامه شاخص ایرانی- اسلامی با استفاده از روش بینامتنیت مورد بازخوانی قرار گرفته است. بینامتنیت مدعی است که هر متنی از گذشته و اکنون جدا نیست و نمیتوان به متن به عنوان یک نظام بسته و خودبسنده نگریست. هر نوشته حامل مفاهیمی از گذشته و تحت تاثیر فهم اکنون خواننده است. بر این اساس گفتهها همگی مکالمه بنیاد بوده، معنا و منطقشان وابسته به آنچه پیشتر گفته شده و نیز نحوه دریافت آتی آنها از سوی دیگران خواهد بود. در حقیقت متون بازتاب دهنده واقعیتهای سیاسی- اجتماعی دوران خود هستند که به گونهای گفت وگومند یا خودگومند در نوشتهها منعکس میشوند. نویسندگان پس از توضیح نظریه بینامتنیت و با استفاده از این روش میکوشند تا نشان دهند که سازههایی همچون کیفیت حکمرانی و تاکید بر جنبه فرهمند شاه، پیوستگی دین و سیاست، اهمیت نهاد وزارت، گماشتن جاسوس و همچنین ساختارهایی چون سیاست متافیزیکی، ساخت استبدادی و پدرسالار حکومت از یکسو بر وجود رابطه بینامتنی بین این دو متن تاکید می¬کند و از سوی دیگر امکان تداوم اندرزنامه نویسی را توجیه پذیر می سازد.
خلاصه ماشینی:
تحلیل تداوم سازه ها و ساختارهای سیاست ایران شهری در اندرزنامه های ایرانی و اسلامی (مطالعه موردی: عهد اردشیر و سیاستنامه خواجه نظام الملک طوسی) محدثه جزائی * ** روح الله اسلامی چکیده سنت اندرزنامه نویسی از سنت های دیرپای ایرانی است که درباره تداوم این سنت در ایرانِ اسلامی نمیتوان تردید نمود.
در این نوشتار به منظور کشف سـازه هـا و سـاختارهای تـداوم سیاسـت ایـران شـهری، «عهـد اردشـیر» بـه عنـوان نماینـده اندرزنامه های ایران باستان و «سیر الملوک » یا «سیاستنامه » خواجه نظام الملک بـه عنوان اندرزنامه شاخصِ ایرانـی- اسـلامی بـا اسـتفاده از روش بینامتنیـت مـورد بازخوانی قرار گرفته است .
این دو اندرزنامـه هـر چنـد از جهـت راوی بـا یکدیگر متفاوند (در عهد اردشیر، شاه راوی است و در سیاستنامه ، وزیر)، از نظر محتـوا و مخاطب ، هم پوشانیهای زیادی میتوان میان آنها یافت که نشان از رابطه بینامتنی میان این دو نوشته دارد.
در مقدمه سیاستنامه ، مصحح سیر الملوک هرگونه رابطه بینامتنی این کتاب با متون ایرانی را منکر شده و بر استقلال فکری خواجـه نظـام الملـک تأکیـد کـرده اسـت : «ایـن نوشته های پندآمیز که منظور آنها راهنمـایی یکـی از سـلاطین سـلجوقی اسـت ، ظـاهرً ا چکیده فکر نظام الملک است و تقریباً هیچ مطلبی از آن مأخوذ از پندنامه هـای باسـتان و کتب شایست و ناشایست نیست » (نظام الملک ، ١٣٤٧: ٢٦).
یکـی دیگـر از مؤلفه های مهم اندیشه ایران شـهری، حفـظ نظـم و عـدالت اسـت کـه سراسـر عهدنامـه اردشیر، ارائه راه کار برای حفظ اشه در یک جامعه اشون توسط شاه به عنوان ستون نظام سیاسی است .