چکیده:
قاریان قرآن کریم در خوانش برخی از واژههای قرآن اختلاف داشتهاند. پژوهشگران حوزه قرآن و تفسیر همواره در برابر پدیده اختلاف قرائت دیدگاه خویش را آشکار ساختهاند. شیخ طوسی در مقام بزرگ مفسر و فقیه شیعی قرن پنجم در جایجای تفسیر خویش، التبیان، قرائت قاریان را حکایت کرده و حجّت هر یک از قرائات را بیان کرده است. هرچند شیخ طوسی قرائت قرآن به قرائتهای متداول را، روا میداند و اصل گوناگونی خوانش را در قرآن کریم از اصحاب پیامبر اکرمa، قاریان هفتگانه و دیگر قاریان میپذیرد، ولی پرسش آن است که وی در وجه اعتبار قرائت محکیّ از قاریان چه نظری دارد و چه قواعدی را برای تشخیص قرائت معتبر و روا از نامعتبر و ناروا به کار میبندد؟ بر اساس جستوجوی فراگیر در تفسیر التبیان شیخ طوسی و بررسی سخنان وی در حکایت اختلاف قرائات و داوری درباره آنها، چنین به دست میآید که شیخ طوسی بر پایه چهار ملاک و قاعده، قرائت معتبر را از نامعتبر میشناساند؛ قرائت مخالف اصول و قواعد مسلَّم و قطعی زبان عربی در حوزه لغت، صرف و نحو، قرائت شاذّ و نارایج، قرائت مورد نهی معصوم و قرائت مخالف خط مصحف مرسوم نامعتبر است و تلاوت قرآن به چنین گونه قرائتهایی ناروا است.
خلاصه ماشینی:
هرچند شیخ طوسی قرائت قرآن به قرائتهای متداول را، روا میداند و اصل گوناگونی خوانش را در قرآن کریم از اصحاب پیامبر اکرم(، قاریان هفتگانه و دیگر قاریان میپذیرد، ولی پرسش آن است که وی در وجه اعتبار قرائت محکیّ از قاریان چه نظری دارد و چه قواعدی را برای تشخیص قرائت معتبر و روا از نامعتبر و ناروا به کار میبندد؟ بر اساس جستوجوی فراگیر در تفسیر التبیان شیخ طوسی و بررسی سخنان وی در حکایت اختلاف قرائات و داوری درباره آنها، چنین به دست میآید که شیخ طوسی بر پایه چهار ملاک و قاعده، قرائت معتبر را از نامعتبر میشناساند؛ قرائت مخالف اصول و قواعد مسلَّم و قطعی زبان عربی در حوزه لغت، صرف و نحو، قرائت شاذّ و نارایج، قرائت مورد نهی معصوم و قرائت مخالف خط مصحف مرسوم نامعتبر است و تلاوت قرآن به چنین گونه قرائتهایی ناروا است.
وجوه اعتبار و ترجیحی که شیخ طوسی درباره قرائتی بر دیگر قرائات بیان میکند، خواهد آمد، ولی آنچه که در پی مطالعه و بررسی تفسیر التبیان به دست میآید آن است که در هیچ موردی نقل حفص از عاصم به عنوان مزیت و امتیاز قرائت شمرده نشده؛ بلکه در موارد پرشماری شیخ طوسی قرائتی به جز قرائت حفص از عاصم را ترجیح داده است، به این سه نمونه بنگرید: 1.
3. شیخ طوسی اختلاف قرائت در آیه (وَ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللهِ فَلَنْ یضِلَّ أَعْمَالَهُمْ( (محمد/ 4) را چنین گزارش میدهد: قاریان بصره و عاصم به روایت حفص «قُتِلُوا»، و دیگر قاریان «قاتِلُوا» خواندهاند و در قرائات شاذّ «قَتَّلُوا» نیز حکایت شده است.