چکیده:
اهداف و زمینهها: یکی از مهمترین رخدادهای حدی، بارشهای سنگین است که هرساله خسارات فراوانی را به دنبال دارد. رژیم بارشهای سنگین میتواند در شناسایی اقلیم هر منطقه کمک شایانی کند. بسیاری از فعالیتهای اقتصادی (بهویژه کشاورزی) بر پایه رژیم بارندگی تنظیم میشود. دگرگونی رژیم بارش افزون بر اثرات قابلتوجه زیستمحیطی میتواند عادات و فعالیتهای اقتصادی و نیز درآمدهای حاصل از آن را متاثر سازد. شناسایی مناطق همگن بارشی مهمترین پیشنیاز برنامهریزیهای محیطی بهویژه برنامههای مدیریت منابع و آمایش سرزمین است. هدف این پژوهش، ناحیهبندی رژیم بارشهای حدی ایران در دوره 20ساله اخیر بود.
روششناسی: بهمنظور ناحیهبندی رژیم بارشهای حدی ایران از دادههای بارش روزانه 153 ایستگاه همدید (2016-1996) استفاده شد. برای اجرای روش PCA ماتریسی به ابعاد 12×153 تشکیل شد. با تحلیل مولفههای اصلی روی ماتریس مورد نظر، 6 مولفه اول انتخاب و سپس با خوشهبندی K-Mean روی ماتریس نمره استاندارد مولفههای انتخابی، ایستگاههای مورد مطالعه به 8 منطقه همگنی بارشهای حدی گروهبندی شد.
یافتهها: رژیم اول (رژیم بارشهای حدی پاییزه) بالاترین نمره عاملی را در بین 6 رژیم دیگر داشت. بیشینه بارشهای حدی الگوی بهاره-تابستانه (الگوی دوم) در ماهای آوریل تا جولای بود. الگوی سوم (رژیم مطلق بهاره) دارای بیشینه بارشهای حدی در ماههای آوریل و می بود. الگوی چهارم مربوط به اوایل زمستان دارای بیشینه بارشهای حدی در اکتبر، نوامبر، دسامبر و ژانویه بود. در الگوی پنجم، بخش بزرگی از بارشهای حدی در تابستان بود. حداکثر بارشهای حدی الگوی ششم که در اکثر ایران حاکمیت داشت، در زمستان (مارس) بود.
نتیجهگیری: هشت رژیم بارش حدی در ایران وجود دارد که رژیمهای آذربایجانی و آذربایجان شمالی در نیمه نخست سال و سایر رژیمها در نیمه دوم سال دارای بالاترین میزان بارشهای حدی هستند.