چکیده:
عنوان مقاله‌ای که می‌خوانیم"مختصری از تمثیلات دیوان مجیرالدین بیلقانی" است و اساس کار دیوان مجیرالدین بیلقانی به تصحیح محمدآبادی است. سخنوران ایرانی در قرن پنجم و ششم هجری نیز از این فنون بی‌بهره نمانده‌اند و پیکره‌ی "عروس سخن"خویش را با جامه‌ی هنر بویژه"ارسال المثل و تمثیل" آراسته گردانیده‌اند. از جمله‌ی این "تمثیل پردازان"مجیرالدین بیلقانی، شاعر اوایل نیمه‌ی اوّل قرن ششم هجری قمری است. دوره‌ای که معاصر است با تعلیمات "زیبایی‌های صوری و معنوی"در قصاید انوری، کمال الدین اصفهانی، خاقانی، فلکی شروانی و دیگران. مجیر در انواع ادبی خود به "صنایع لفظی و معنوی"، بویژه "تمثیل"توجه دارد و برای نشان دادن سبک شعری وی لازم است گرایش شاعر را به "تمثیل" مورد بررسی و تحلیل قرار دهیم. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که برخی از "تمثیلات"مجیر ساخته طبع و قریحه‌ی شاعر و بعضی از آنها متاثر از فکر خاقانی و یا فرخی و منوچهری است. افزون بر این در دیوان مجیر سه نوع "تمثیل" دیده می‌شود: نخست، "مثل"هایی که امروز هم متداول است، دوم، "مثل"هایی که در عصر شاعر متداول بوده و سوم، "مثل"های مرده و غیر متداول.
خلاصه ماشینی:
شاعر علت جنگ ها، تضادها و اختلافات انسـان هـا، بي وفايي مردم زمانه ، زشت خويي جهان ، وارونه کـاري ، آرزوهـاي بـر بـاد رفتـه ، همـت هـاي ضعيف ، پيري زودرس ، جبر زمانه ، ستم ها، ناروايي هاي روزگار، تأثير مخرب گردش افـلاک و تابش اختران در سرنوشت و ساير عينيات موجود در جامعه ي زمان خود را ناشي از عدم توجه مردم به عالم درون مي داند و براي اين که موارد ياد شده را هنرمندانـه محکمـه پسـند کنـد بـا چاشني "ارسال المثل و تمثيل " مي آرايد و مـي نمايانـد.
در ديوان مجير به سه نوع ضرب المثل برمي خوريم : ١- نخست ضرب المثلهايي که امروزه در زبان محاوره اي معمول و مستعمل بـوده و در فرهنگ ها و يا کتب امثال و حکم نيز مضبوط است و دقّت در امثلۀ زير اين حقيقـت را روشن مي کند: ني چو زيست شکر بخشد و چومرد نوا: نظير: «فيل زنده و مرده ندارد»: (فيل زنده اش هم هزار تومانست مرده اش هم هزار تومان ) تو راست شو چوني و مرگ به شمر زحيات که ني چو زيست شکر بخشد و چو مرد نوا (بيلقاني ، ١٣٥٨: ١) غسل جنابت به زمزم خطاست : زمزم : آب شور و شيرين و بدين مناسـبت چـاهي کـه در مکه است زمزم ناميده شده است .
مــن از طوطيــان فصــاحت کــه باشــم کــه از منقــار زاغــي بــه عنقــا فرســتم (بيلقاني ، ١٣٥٨: ٣١٧) امثال مزبور در مفهوم اين بيت عربي است : اهــدي کمستبضــع تمــرا الــي هجــر او حامـــل وشـــي ابـــراد الـــي الـــيمن (ص ٩ مرزبان نامه چاپ ليدن ) ذرّه به خورشيد فرستادن : تمثيل است براي کسي که کار بيهوده انجام مي دهد.
(
, 
, 
)
