چکیده:
وجود و فعالیت احزاب سیاسی، یکی از پیش شرطهای استقرار و فعالیت نظام پارلمانی در کشور ما است. به همین دلیل در این پژوهش تا حد امکان جایگاه احزاب سیاسی در نظام جمهوری اسلامی ایران و نظام پارلمانی مورد توجه قرار گرفته است. نشان دادن عدم انطباق موقعیت و نقش آفرینی احزاب سیاسی در نظام پارلمانی و نظام حقوقی- سیاسی فعلی ایران، هدفی است که در این پژوهش به خواهیم پرداخت. در نظام پارلمانی، تحزب سیاسی که نتیجه قبول اصل تکثر و تعارض عقاید میباشد به مرتبه اعلی خود رسیده است، به گونهای که دستگاههای حزبی و دستگاه حکومت در یکدیگر کاملا ادغام شدهاند. با توجه به این که در یک نظام پارلمانی، تشکیل، تداوم و ادامه حیات دولت و نیز برقراری تعادل سیاسی در جامعه از طریق رقابت بین احزاب و جناحهای سیاسی امکانپذیر میباشد، لذا در حال حاضر، فقدان احزاب سیاسی قدرتمند و منضبط در نظام جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از محدودیتهای قابل توجه در تبدیل ساختار حقوقی- سیاسی کشور ما به نظام پارلمانی محسوب میشود.
خلاصه ماشینی:
از جمله در يک نظام پارلمـاني ، تـداوم حيـات جامعـه سياسي و برقراري تعادل سياسي از طريق رقابت بين احزاب و جناح ها ممکن مي باشد؛ اين در حالي است که اگر فعاليت هاي حزبي را در ايـران مـرور کنـيم ، مشـاهده مـي کنـيم کـه گروهک ها و جمعيت هاي مختلف در جريان حيات سياسي کشور ظهـور يافتـه و خـود را حزب سياسي ناميده اند، در حالي که با گذشت زماني اندک ، به دلايل گوناگون رو به ضعف رفته يا به طور کامل از صحنه ي سياسي محو شده اند.
آيا نهاهاي سياسي مزبور در راستاي ايفاي نقـش مزبور از شـرايط و موقعيـت يکسـاني در نظـام پارلمـاني و در جمهـوري اسـلامي ايـران برخوردار هستند؟ ١-١ کارکرد احزاب سياسي اصل رقابت باعث تحرک و پويايي گروه هاي فکري ، سياسي و اجتماعي شده و برآينـد حرکت مجموعه ي نيروها در جامعه منجر به افزايش کارآمدي نظام سياسـي و پايـداري آن مي شود که در نهايت هم نظام و هم شهروندان از آن بهره خواهند برد(اداره ي کـل سياسـي وزارت کشور، ١٣٧٧: ٦) و آزادي فعاليت و کارکرد احزاب سياسي در يـک جامعـه نمـود بارزي از اين تحرک است .
ملاحظه مي شود در حالي که در يک نظام پارلماني ، احزاب سياسي به عنـوان مهمتـرين تشکل هاي مردمي ، فعاليت مداوم ومؤثري در استقرار و ادامه ي کار دولـت داشـته و حـائز توانايي لازم براي ايفاي نقش در حيات سياسي کشور مـي باشـند، لـيکن ، متاسـفانه ، تـاريخ سياسي احزاب در ايران از کارنامه مثبت برخوردار نيست و در تاريخ صد ساله اخير ايـران تاکنون حزبي که نقش هدايت حکومت ها را داشته باشد، به خود نديده است .
اين در حالي است که برخلاف بسياري از احـزاب در نظـام هـاي پارلماني ، احزاب و تشکل هاي سياسي در ايران معمولا فرصت فعاليـت آشـکار سياسـي را نمي يابند.