چکیده:
روند رو به رشد شهرنشینی، در دهههای اخیر، همگام با مهاجرتهای شدید روستاـ شهری، و همزمان با سیر تحولات اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و منطقهای، از مهمترین عرامل توسعه نامتوازن نظام شهری و شهرنشینی در ایران شده است. از سوی دیگر، توزیع شهرها، و به تبع آن تمرکز جمعیت و سلسله مراتب شهری در کشور ما، همسانی و مشابهت زیادی ندارد. آغاز این ناهمسانی از برنامههای عمرانی پنج ساله کشور که در سالهای قبل از انقلاب در جهت قطبی کردن مناطق جمعیتی کشور و سیاستهای بعد از انقلاب اجرا شده است، متاثر میباشد. هدف اصلی مطالعه بررسی روند تغییرات اندازه توزیع جمعیت در سلسله مراتب شهری ایران طی چهار دهه اخیر با توجه به تاثیر جمعیتی برنامههای توسعه اقتصادی اجتماعی پنج ساله کشور در رشد شهری میباشد. برای تعیین سلسله مراتب شهری از نظریه رتبه ـ اندازه که توسط جورج زیپف1 معرفی شده استفاده میشود؛ تعیین جمعیت مطلوب شهری برای توسعه پایدار طبق قانون رتبه ـ اندازه با استفاده از پرونده (URBINDEX) در بسته نرمافزاری (PAS )هدف نهایی مقاله میباشد. نتایج اولیه نشان میدهد که جمعیت شهر اول تهران چند برابر شهر دوم، سوم و چهارم میباشد و حتی از مجموع چهار شهر اول نیز بیشتر است و تمرکز در شهرهای بزرگتر نسبت به شهرهای میانه بیشتر است. توزیع سلسله مراتب بین 10 شهر اول نامتوازن است؛ با برنامهریزی مناسب از متغیرهای جمعیتی میتوان به جای نقش تاثیرپذیر و انفعالی، نقش فعال و موثر در تاثیرگذاری بر ماهیت توسعه استفاده نمود
خلاصه ماشینی:
با توجه به مطالب مقاله ، در این خصوص پیشنهادهای ذیل توصیه می شود: ١ـ ایجاد تعادل در توزیع جمعیت شهری و روستایی کشور و تدوین سیاست هـای بـاز توزیع جمعیت ، ٢ـ تدوین برنامه ها و سیاست های جمعیتی مطلوب برای ارتقای شرایط زیستی و کیفیـت زندگی مردم، ٣ـ تامین و توسعه موزون و متناسب مراکز جمعیتی و کاهش فاصله بین تهران و ٤ شهر بزرگ اول با سلسله مراتب شهری، ٤ـ بهبود اداره ی امور شهرها، ٥ـ بالابردن ضمانت اجرایی قوانین و مقررات شهرسازی، بخصـوص درحـریم شـهری برای جلوگیری از پیدایش و رشد سکونت گاه های غیررسمی ، ٦ـ بهبود شرایط شاخص های غیراقتصادی از قبیل ارتقای سطح سلامت ، افزایش میـزان باسوادی، دسترسی همگان بخصوص زنان به امکانات رفاه و بهزیستی به مـوازات رشـد و رونق اقتصادی طبق الگوی توسعه انسانی پایدار، ٧ـ توسعه موزون و متناسب شهرها و برقراری نظام سلسله مراتب شهری و جلوگیری از رشد نامتناسب شهرهای بزرگ، به ویژه تهران، با تدوین ضوابط و مقررات بازدارنده، ٨ ـ تهیه و تدوین طرحهای توسعه کالبدی برای شهرها به نحوی که در شهرهای بـزرگ اجرای این برنامه ها به افزایش زیاد جمعیت منجر نشود و کاربری زمین های زراعی ، باغی ، جنگل ها و مراتع به کاربری غیرکشاورزی تغییر نیابد، ٩ـ حفظ باغها و افزایش سرانه فضای سبز در شهرهای بزرگ، ١٠ـ ایجاد هماهنگی و ارتباط میان برنامه ها و اقدامات بخش های مختلف در برنامه هـای توسعه .