چکیده:
نام «آذیوجان»، از شهرهای کمشناخته سدههای نخست دوران اسلامی در غرب ایران، در گزارشهای جغرافینویسان اسلامی و سکههای این شهر از سده 4ق آمده است. حدود جغرافیایی این شهر ناحیهای در ایالت «ماسبذان» در غرب ایران بوده و علیرغم مطالعات و تحقیقات باستانشناسی در محدوده ایالت ماسبذان، شهر آذیوجان و موقعیت مکانی آن ناشناخته باقیمانده است. هدف این نوشتار، بررسی و شناخت محدوده جغرافیایی شهر آذیوجان بر اساس آگاهیهای موجود در منابع نوشتاری دست اول و انطباق آن با شواهد باستانشناسی، به منظور دستیابی به موقعیت مکانی این شهر در جغرافیای امروزی منطقه است. رویکرد پژوهش، «جغرافیای تاریخی» است و یافتهها با مطالعات میدانی و اسنادی سنجیده شده است. بنا بر نتایج، شهر آذیوجان در شهرستان امروزی «ایوان» در شمال استان ایلام در امتداد رود «کنگیر» قرار داشته است. از مقایسه آگاهیهای باستانشناسی با آگاهیهای متون تاریخی، محوطه «جوی زر» در ساحل رودخانه کنگیر برای موقعیت مکانی آن پیشنهاد میشود.
Azyvjan« is one of the less known cities of early Islamic era in western Iran, We are familiar to it through the reports of the early and middle Islamic centuries geographers and also coins of this city belong to the fourth century AH. Ggeographic area of this city has been in the »Masbazan« state in the west of Iran. Despite the studies and archaeological research carried out in this area, so far the city of Azyvjan and its location has been remained unknown in the present-day geography of the region. The purpose of this paper is investigating the geographical scope of the city of Azyvjan based on the knowledge of the historical resources and adaptation this data to archaeological evidence in order to achieve an understanding of the location of this city in the present-day geography of the region. The research approach is "historical" and the findings are gathered with documentary and field studies. The results show that the area which we should look for the city of Azyvjan is in the modern city of »Evan« in the north province of Elam and along the »Kangir« river. By comparing archaeological data with descriptions of historical texts about the city of Azyvjan and its location, the "Joey Zar" on the shores of Kangir River proposed for its location.
خلاصه ماشینی:
آذیوجان که در منابع مکتوب به صورت آذیوخان ، ِ آریوحان و آریوخان ، اربجان ، اریحان و بر روی سکه ها با ضبط «آذیوجان » آمده است ، به عنوان دومین شهر حاکم نشین ایالت ماسبذان ، توجه جغرافی نویسان و مورخان دوران اسلامی را جلب کرده و نام آن در کنار شهرهای مهم غرب ایران ، همچون شیروان ، سیمره و دینور ذکر شده است .
ابن خردادبه نیز، مالیات متعلق به این دو ولایت را جمعا سه میلیون و پانصد هزار درهم آورده است (نکـ : ابن خردادبه ، ٤١)، اما قدامۀ بن جعفر، خراج ماسبذان را از مهرجان قذق تفکیک کرده و هرکدام را به → قلعه های متعدد در آن ، می توانست مکان مناسبی برای استقرار سپاهیان ساسانی باشـد (رحمتـی ، ٢٣)، اما به نوشتۀ محمدی ، لفظ آریوحان از اریحا گرفته شده است و اریحا شهری در شمال سوریه ، از مراکز اولیۀ سکونت یهودیان بوده است و به دنبال کوچ یهودیان به ایران و استقرار جمعیتی از آنها در درٔە ایوان به دلیل شباهت موقعیت جغرافیایی و آب هوایی ایوان با اریحا آن را اریحا نامیدنـد و بعـدها کاتبان و نویسندگانی که آشنایی چندانی با این نام نداشته انـد، آن را بـه صـورت اریحـان ، آریوحـان ، اربجان و مانند آن ضبط کرده اند (محمدی ، ٥٢).
٤. آذیوجان در متون متون جغرافیایی و تاریخی سده های نخستین اسلامی ، بارها به ایالت های ماسبذان و مهرجان قذق اشاره کرده اند و به طور مفصل از دو شهر بزرگ سیمره و سیروان و میزان خراج آنها، موقعیت جغرافیای ، آب و هوا و ویژگی های معماری آنها سخن به میان آورده اند (ابن خردادبه ، مسالک و ممالک ، صص ٤١، ٥٧، ٧٢، ٢٤٣، ٢٥٠ و ٢٤٤؛ یعقوبی ، تاریخ ، ٤٠١ـ٤٠٤ـ٤٠٧؛ ابن حوقل ، ٢٢٥؛ استخری ، ٨١؛ مقدسی ، احسن التقاسیم ، ٥٨٨)، اما این منابع در بابا شهرهای کوچک تر این دو ولایت ، همچون آذیوجان اطلاعات چندانی به دست نمی دهند.