چکیده:
گیاه درمانی به عنوان برآیند تعامل بشر با محیط پیرامون خویش در بکارگیری گیاهان در درمان بیماری¬ها از جمله دارایی¬های فکری یک کشور محسوب می¬گردد. با وقوع انقلاب صنعتی استفاده از داروهای گیاهی به عنوان روشی درمانی به دست فراموشی سپرده شد، لیکن با گذشت زمان و آشکار شدن مضرات داروهای شیمیایی بر بدن انسان، دیگر بار جهانیان به استفاده از خدمات طب سنتی و بکارگیری گیاه درمانی روی آوردند که این ضرورت و نیاز خود زمینه ساز وقوع سرقت زیستی و نادیده انگاشتن حق حاکمیت کشورهای فراهم کننده منابع ژنتیک و دانش سنتی گیاه درمانی نسبت به منابع موجود در قلمرو سرزمینی این کشورها شد. ظهور این مسایل موجب گردیده قانونگزاران ملی و متصدیان امر در سطح نهادهای بین¬المللی برای حمایت از حقوق جوامع بومی و محلی به چاره اندیشی بپردازند. موضوع مقاله حاضر حمایت از گیاه درمانی در پرتو کنوانسیون تنوع زیستی و پروتکل ناگویا است. در سطور آتی خواهیم دید اگر چه تصویب این اسناد گامی بلند در راستای حمایت از حقوق جوامع بومی نسبت به دانش سنتی مخصوصا گیاه درمانی است، اما دارای ضعف¬ها و کاستی¬هایی است که از اثربخشی کامل آن می¬کاهد.
خلاصه ماشینی:
مهم ترین ویژگی های دانش سنتی و از جمله گیاه درمانی که آن را متفاوت از سایر مصادیق داراییهای فکری میسازد را میتوان از قرار ذیل برشمرد: مختص جوامع بومی و محلی است، انتقال آن از طریق شفاهی و تجربی بوده است، دانشی پویا و منعطف است، به طور مشاع بوده و متعلق به فرد خاصی نیست (زاهدی، غلام دخت، 1390: 147-145) CBD (Convention on Biological Diversity) Nagoya Protocol on Access and Benefit-Sharing این کنوانسیون یکی از دستاوردهای برگزاری «کنفرانس سازمان ملل در خصوص محیط زیست و توسعه» در سال 1992 در شهر ریودوژانیرو است.
زیرا در این ماده از دول عضو خواسته شده است که «به دانش، ابداعات و سنن جوامع بومی و محلی که تجسم شیوه های سنتی زندگی مرتبط با حفاظت و استفاده پایدار از تنوع زیستی اند احترام گذاشته و از آنها محافظت و نگهداری کنند و با اخذ اجازه از دارندگان دانش سنتی و همکاری آنان کاربرد گسترده تر آن را اشاعه داده و تسهیم منصفانه منافع ناشی از استفاده از چنین دانشی را ترویج دهند.
2. کاستیهای اصول طراحی شده در رابطه با حمایت از گیاه درمانی اگر چه پایهگذاری اصل دسترسی و تسهیم منصفانه منافع در عرصه بینالمللی و تصویب پروتکل ناگویا که تلاش میکند مقررات مفصلتری را در این خصوص ارایه دهد از جمله مهمترین اقداماتی به شمار میرود که با کمک آن میتوان از گیاه درمانی و حقوق جوامع بومی و محلی نسبت به آن به عنوان مصداقی نوین از داراییهای فکری حمایت کرد، با این حال در وضعیت حقوقی موجود دارای کاستیهایی است که از اثر بخشی کامل آن میکاهد.