چکیده:
بیان مسئله: انسانها بر مبنای شیوه زندگی خود، نحوه سازماندهی، نوع و ساختار سکونتگاههای خود را شکل میدهند. در یک محیط ثابت وجود اختلافهایی در سرمایههای اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و نمادین به شکلگیری طبقات اجتماعی مختلف و بالطبع به تفاوتهایی در روش زندگی میانجامد. بر همین اساس جستجو در چگونگی اثرپذیری الگو و ساختار خانههای طبقات اعیان و متوسط شهری اردبیل در اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی از وضعیت طبقه اجتماعی ساکنان، از طریق بررسی تمایزها در ترکیب سرمایهها و روش زندگی، مسئله اصلی تحقیق را شکل داده است.
هدف: اهمیت و ضرورت تحقیق در توجه به گونههای مختلف مسکن، بهویژه خانههای طبقه متوسط، پرتوافکنی بر بخشی از تاریخ معماری شهر اردبیل و توجه به نقش مولفههای غیرکالبدی (فرهنگ و جامعه) در معماری مسکونی است. تبیین تاثیر سرمایههای طبقات اعیان و متوسط جامعه در شیوه زندگی، و چگونگی اثرپذیری ساختار خانهها از روش زندگی در نمونههای موردی هدف تحقیق حاضر است.
روش تحقیق: روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است. پس از تحلیل ابعاد کالبدی-فضایی خانهها، طی یک بررسی تطبیقی، تاثیر روش زندگی بر ساختار خانهها براساس نسبتهای سرمایه در طبقات اعیان و متوسط مورد بحث قرار گرفته است. اطلاعات مورد نیاز از طریق روشهای مطالعات اسنادی، مصاحبه، مشاهده و بررسیهای میدانی استخراج شده است.
نتیجهگیری: براساس نتایج تحقیق، تفاوت عمده میان طبقات اعیان و متوسط شهر اردبیل در اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی که موجب تفاوتهای کالبدی و فضایی در خانهها شده است، متاثر از میزان سرمایههای اقتصادی آنها بوده است. مردم اردبیل در بسیاری از مولفههای سرمایههای اجتماعی و فرهنگی دارای اشتراکاتی با یکدیگر بودهاند. در این میان آنچه موجب تمایز طبقات میشده، نوع برخورد متفاوت در قبال این مولفهها بوده است، بهنحوی که طبقه اعیان اغلب در مواجهه با موضوعاتی چون جایگاه، روابط و هویت اجتماعی، سلیقه، ذائقه و... به صورت پرتکلفتر و همراه با القای حس تمایز و تفاخر عمل میکردند. نمود فضایی-کالبدی این موارد را میتوان در ورودی، نما، فضای مهمان، فضاهای خدماتی، اثاث خانه، تزئینات و... در خانههای طبقه اعیان و متوسط مشاهده کرد.