چکیده:
کتاب انسان خردمند، تاریخ مختصر بشر ازجمله پژوهشهایی است که در جهان با عنوان رویکرد تاریخ کلان طبقهبندی میشود. کتاب یادشده بهقلم یووال نوح هراری از دانشآموختگان مشرب فکری جرد دایموند بهرشته تالیف درآمده است. نویسنده درخلال چهار فصل عمده کتاب با عناوین انقلاب شناختی، انقلاب کشاورزی، وحدت بشر و انقلاب علمی کوشیده است فرازونشیبهای داستان تطور انسان را از حوالی صد هزار سال پیش تا رسیدن به عصر مدرن روایت کند. گرچه نویسنده و مترجم و ویراستاران همگی از قلمی شیوا و جذاب برخوردارند، برخی ایرادات محتوایی منجر شده برخی انتقادات به رویکرد علمی نویسنده فراگیر شود. شاید مهمترین نقد وارده به کتاب سادهانگاری بیش از اندازه و وسواس کم درخصوص ارائه مدلها و تاریخهاست. نویسنده در هیچ بخشی از کتاب توضیح نداده که چرا مبدا انقلاب شناختی را هفتاد هزار و نه همچون بیشینه پژوهشگران پنجاه هزار سال قرار داده است. همچنین وی خواننده را درباره شخصیت اصلی کتاب (انسان خردمند) تاحدودی سردرگم رها میکند. اینکه مراد نویسنده انسان هوشمند ابتدایی (homo sapiens) است یا انسان هوشمند هوشمند (homo sapiens sapiens) هرگز مشخص نمیشود.
خلاصه ماشینی:
وجه تسمیۀ کتاب نیز برگرفته از همین موضوع است که نویسنده به وقایع پیش از این زمان و دیگر گونههای انسانی منقرضشده کمتر پرداخته و تمرکز خود را به پیدایش گونۀ انسان هوشمند (یا بهروایت مترجم، انسان خردمند، که ترجمۀ homo sapiens است) و اتفاقات پس از این پیدایش معطوف کرده است.
4. ارزیابی ترجمه بیاغراق بایستی اعتراف کرد که ترجمۀ فارسی کتاب انسان خردمند توسط نیک گرگین و با ویراستاری محمدرضا جعفری و زهرا عالی از زمرة روانترین و کماشتباهترین آثار در حوزۀ انسانشناسی/ باستانشناسی است که در چند سال اخیر به بوتۀ نشر سپرده شده است.
باوجوداین، موارد معدودی از عدم تطابق متن اصلی با ترجمۀ انجامپذیرفته بهچشم میخورد که به شرح ذیل است: ـ در صفحۀ 45، ذیل عنوان «درخت دانش» عنوان شده است: انسان خردمند 150 هزار سال قبل در شرق آفریقا سکنی گزید، اما درادامه سایر نقاط جهان را درنوردید و تقریبا 70 هزار سال پیش دیگر گونههای انسانی را به انقراض کشاند.
همچنین، ذیل همین عنوان در بخش گاهشمار تاریخ عنوان کرده که این زمان (70 هزار سال پیش) آغاز تاریخ است و انسان خردمند برای نخستینبار از آفریقا خارج و در سراسر جهان پراکنده شده است.
در این مبحث نیز ادعای هراری خالی از اشکال نمینماید، چراکه او با تأکید، زمان رخدادن انقلاب شناختی و بهبیانیدیگر پیدایش انسان هوشمند هوشمند را هفتاد هزار سال پیش عنوان میکند.
این درحالی است که بیشینۀ پژوهشگران صاحبنام در این حوزه زمان وقوع انقلاب شناختی و درپی آن پیدایش انسان هوشمند هوشمند را در حوالی چهل تا پنجاه هزار سال پیش عنوان کردهاند (Gamble 2007; Klein 2009; McBrearty and Brooks 2000; Bar-Yosef 2002).