چکیده:
علم رجال، عهده دار شناخت راویان واقع در اسناد روایات، به منظور کشف صحت و سقم سند، و در نتیجه، امکان استناد به متن حدیث میباشد. تکرار عنوانهایی که مشترک بین دو یا چند راوی میباشند و همچنین نام بردن از یک راوی با عناوین متعدد، از جمله مشکلاتی به شیوههای رفع این دو مشکل،» توحید مختلفات «و» تمییز مشترکات «است که در اسناد روایات به صورت چشمگیر وجود دارد. بحث می پردازد. دانشمندان علم رجال، در این زمینه راهکارهایی، از جمله: سنجش تقریبی طبقه راوی، تتبع در اسناد، مراجعه به مداخل کتابهای رجالی، اسناد طرق در کتابهای رجالی و مشیخه کتب روایی در پیش گرفتهاند که بهکارگیری آنها بدون استفاده از تواناییهای رایانه، مستلزم صرف وقت و نیروی فراوان توسط پژوهشگران خواهد بود.
در قسمت اوّل این مقاله، به توضیح عناوین مورد بحث، تبیین جایگاه و سابقه تاریخی آن در مباحث رجالی، و همچنین شناخت عوامل ایجاد به» توحید مختلفات «و» تمییز مشترکات «اشتراک پرداخته میشود و در قسمت دوم که انشا ءالله در ویژه نامه بعدی ارائه میشود، مراحل صورت کاربردی مورد بررسی قرار گرفته، روشهای سنّتی این مباحث با روش استفاده از قابلیتهای رایانه مقایسه خواهد شد.
خلاصه ماشینی:
ممکن است این سؤال در اذهان جای گیرد که چارهای از طرح بحث تمییز مشترکات ـ به دلیل تأثیر مستقیم در قبول یا عدم قبول اخبار ـ آن هم به شکل همهجانبه و مستوفا نیست؛ اما شناسایی عناوین متعدد یک راوی و به عبارت دیگر، طرح بحث «سیستم مترادفات»، چه ضرورتی دارد؟ و اصولاً چه فوایدی بر آن مترتب است؟ در پاسخ به این سؤال باید گفت که اگر شناسایی سلسله روات واقع در اسناد جهت شناخت اسناد و شناخت اسناد به منظور دستیابی به متون احادیث و بهرهگیری از آنها ضروری است، شناخت عناوین متعدد یک راوی نیز ضرورت دارد؛ زیرا گاه اتفاق میافتد که پارهای از عناوین یک راوی، یا اصلاً به طور مستقل در کتب رجالی ذکر نشده و یا اگر ذکر شده باشد، اطلاعات قابل ملاحظهای از آن به دست نمیآید.
(8) روشی که جهت تعیین مصادیق مشترک در این کتاب در پیش گرفته شده، شناخت عناوین مشترک از راه شناخت راوی است؛ به عنوان مثال، در باب «علیبناحمد» میگوید: «علیبناحمد المشترک بین ثقة و غیره و یُعَرف: أنه «ابناشیم»: بروایة «احمدبنمحمدبنعیسی» عنه.
گرچه این کتاب، مستقیماً به این بحث وارد نشده و عملاً در صدد تعیین مصداق عناوین مشترک برنیامده، اما از آن جهت که در ذیل هر عنوان، شاگردان و مشایخ عنوان مزبور ذکر میشوند، مؤلف کتاب بر این عقیده است که همین امر، موجب خواهد شد در اکثر اوقات، تمییز مشترکات بهراحتی صورت گیرد.