چکیده:
فضاهای مذهبی نقش مهمی در ساختار فضایی شهرهای ایرانی و حیات فردی- اجتماعی شهروندان دارد. این فضاها ضمن داشتن مرکزیت در استخوانبندی شهرهای ایرانی، بستر رویدادها و حیات فرهنگی- اجتماعی شهروندان در مناسبتها و ایام خاص میباشد. اما تحولات فرهنگی- اجتماعی دوره معاصر، تغییراتی قابلتوجه را در برنامهها، طرحها، سرمایهگذاریهای شهری موجب شده است. تحولاتی که اغلب زمینههای بومی را نادیده میگیرد. یکی از این زمینهها، زمینه دینی و مذهبی شهروندان و فضاها و مراکز مربوط به آنهاست. حال این پرسش به ذهن متبادر میشود که فضاهای دینی و مذهبی در نظر مردم چه جایگاهی دارند؟ تحقیق حاضر به بررسی جایگاه فضاهای مذهبی در تصویر ذهنی مردم در شهرهایی با مراکز مذهبی شاخص مانند شهر ری با مرکزیت مذهبی حرم شاه عبدالعظیم(ع)، میپردازد. در این تحقیق با روش تحقیق با تکنیک استخراج تصویر ذهنی شهروندان و پرسشگری در مورد تعلقخاطر به فضاهای عمومی و همگانی، مورد بررسی قرار گرفته است. طی این مطالعات، ضمن مصاحبه و پرسش از 68 نفر از ساکنان، عابران و مراجعین فضاهای مذهبی شهرری در نقاط مختلف شهر، نقشه ذهنی 40 نفر از شهروندان استخراج گردید: در این نقشههای ذهنی، فضاهای مذهبی بهعنوان گرهها و نشانههایی مهم و نقطه آغازین، کانونی و محل تاکید نقشهها بودهاند. همچنین در پرسشنامههای مذکور که 54 نفر آن را پاسخ دادهاند (فضاها و مکانهای مورد علاقه خود را بهترتیب اولویت نام ببرید): فضاهای مذهبی بالاترین و بیشترین اولویتهای انتخابی و تلعقخاطر شهروندان را داشتند. این فضاهای عبارتند از: حرمحضرت شاه عبدالعظیم(ع) و فضاهای پیرامونی، مجموعه آرامگاهی ابنبابویه و امامزاده عبدالله. همچنین نتایج نشان میدهد که فضاهای عمومی جدیدالاحداث مانند پارک رازی، سینمای جدید، بزرگراه کمربندی شهرری، پاساژها و مجموعههای تجاری و ... در تصویر ذهنی مصاحبهشوندگان و اولویتهای موردعلاقهشان جایگاهی نداشتهاند. بنابراین «شناخت، تحلیل و ارزیابی» برنامهها و طرحهای شهری از طریق مراجعه به تصویر ذهنی شهروندان و پرسش از آنها و مدنظر قرار دادن تصویر ذهنی و آرای مردمی، امری ضروری و مهم در توسعه شهری به سمت پایداری ارزشهای بومی و زمینهای میباشد.