چکیده:
اندیشهها و مضامین اخلاقی موجود در شعر فارسی که از فرهنگ و تربیت خاص دینی بهره میگیرد؛ به ادیّات و شعر فارسی غنای ویژهای بخشیده است. اشعار هلالی چفتایی از حیث اندیشه و مضامین بسیار متنوّع است و در این بین مضامین اخلاقی جایگاه ویژهای دارد. تسلّط هلالی جغتایی به زبان و ادبیّات فارسی از یک طرف و آشنایی او با حوزة احلاق از طرف دیگر موجب پیوند ماهرانه ادبیّات و احلاق در شعر وی شده است. این مسئله حکایت از جایگاه خاص و اهمیّت مضامین اخلاقی در شعر او دارد که بررسی آن را بیش از پیش ضروری مینماید. بنابراین،هدف این پژوهش بررسی مضامین اخلاقی در اشعار هلالی جغتایی است. این پژوهش به شیوة توصیفی -تحلیلی انجام گرفته و روش گردآوری اطّلاعات, اسنادی (کتابخانهای) و مورد دیوان اشعار هلالی جغتایی است. برای انجام این پژوهش اشعار هلالی جغتاییء از حیث مضامین اخلاقی به دو دستة فضایل اخحلاقی و رذایل اخلاقی تقسیم و بررسی شده است. آنطورکه این پژوهش به بررسی و کاوش در اشعار هلالی جغتایی پرداخته است،مشخص میگردد که فضایل اخحلاقی بیشتر از رذایل اخحلاقی در شعر او نمود مییابند.
خلاصه ماشینی:
او زیبایی و جمال و هرگونه نعمت و داراییای را بدون بخشش و کرم به دیگران مورد نکوهش قرار میدهد و بیارزش میداند: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (هلالی جغتایی، 291:1368) از نظر هلالی جغتایی بخشش نتایج و آثار مثبت بر شخصیت انسان میگذارد و موجب جایگاه والا و آرامش برای شخص سخی میگردد: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (همان:291) بخشش و دادن مال موجب از دست رفتن مال نیست، بلکه دارایی را افزایش میدهد: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (همان:292) 4-1-2- توکل توکل به معنای واگذار کردن کار خود یا نتایج آن به دیگری هست.
شاعر این موضوع را به شیوۀ شاعرانهای بیان میکند: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (هلالیجغتایی، 300:1368) 8-1-2- صبر صبر در لغت به معنای بردباری و شکیبایی است و در اصطلاح، ترک شکایت از سختی و بلا نزد غیر خداست و صابر به کسی میگویند که خود را چنان با بلا قرین کرده باشد که از آمدن بلا باک ندارد (بهنام فر،230:1392).
شاعر به این دلخوش نیست که اوضاع بر وفق مرادش باشد، بلکه انتظارش این است که اوضاعش بدتر از آنچه هست نگردد: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (هلالیجغتایی،209:1368) بنیاد دنیا از نظر هلالی جغتایی بر ویرانی است، بههمین دلیل، حتی اگر آبادی هم داشته باشد، نمیتوان بر آن چشم داشت، چرا که چندان نمیپاید.
هلالی جغتایی بر التفات بر خود و هدف و اطراف تأکید میکند و از غفلت برحذر میدارد: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (هلالیجغتایی، 321:1368) 3-2-2- سایر رذایل در اشعار هلالی جغتایی علاوه بر آنچه بررسی گردید، شماری از رذایل اخلاقی هم وجود دارند که هلالی در لابهلای اشعارش به آنها اشاره میکند، مانند: کبر، غرور، پرخوری و ...