چکیده:
نیاز حیاتی مردم استان گلستان از گذشته‌های دور تا کتون» آب بوده است و دل‌مشغولی
همیشگی و هر روز آن‌ها تأمین آب. سدهاء آب‌بندان‌هاء قنات‌های قدیم و جدید در استان
گلستان» همه گواه راستین بر تلاش مردمی است تشنه برای پاسخگویی به این درخواست
مهم و حیاتی. آثار برجای مانده از سدهاء قنات‌هاء آب‌انبارها و ... نشان می‌دهد که مردم
این استان در زمان‌های گذشته آب مصرفی خود را به چه سختی و تلاشی فراهم
می‌کرده‌اند. در شرح زیر به معرفی مهم‌ترین و کهن‌ترین سازه‌های ستتی آب» نگهداشت
آب و آب‌رسانی در استان گلستان» یعنی سد گرکز به‌صورت مختصر پرداخته می‌شود.
کلیدواژه‌ها: سدسازی» دور اشکانی» کلاله و استان گلستان.
سد گرکز' قدیمی‌ترین سد استان گلستان و در یک کیلومتری شمال غربی روستای گ رکز واقع
شده است. نام سد برگرفته از نام روستای گرکز است. این سد در حدود ١۱ کیلومتری جنوب
غربی شهر کلاله و ۲۰ کیلومتری شمال شرق شهر گنبد کاووس قرار دارد و دارای مختصات عرض
جغرافیایی ٢۲- ۳۷ و طول جغرافیایی ۲۱- ۵۵ است. روستای چای قوشان کوچک (کوچک لر) در
ضلع جنوب شرقی سد گرکز واقع شده است. روستای گرکز و روستای چای قوشان کوچک از
توابع دهستان کنگور و بخش مرکزی شهرستان کلاله است. (نقشة شمارۂ ۱)
۱. باستان‌شناس و مدیر میراث فرهنگی» صنایع دستی و گردشگری شهرستان آزادشهر.
خلاصه ماشینی:
(عکس شماره 1 و 2) سازندگان و معماران سد گرکز با استفاده از موقعیت طبیعی تپه‌ماهورهای ضلع جنوبی بر امتداد گرگانرود که در این نقطه به‌صورت یک فضای دالانی شکل درآمده بود، استفاده نموده‌اند و دهانۀ غربی آن را با ساخت یک دیوارۀ خاکی بسته‌اند و مسیر رودخانه و تنورۀ آن را به‌وسیله آجرهایی به اندازه 10*40*40 سانتی متر با ملات ساروج4 آجرچینی نموده‌اند.
کروکی شماره 2 ـ موقعیت سد تاریخی گرکز ( بایگانی میراث فرهنگی) نحوۀ ساخت سد به این شیوه بوده است که ابتدا خاک دیوارۀ خاکی را از زمین‌های اطراف و عارضه‌های طبیعی (تپه‌ماهورها) منطقه جمع‌آوری نموده و بر یک بستر طبیعی انباشته کرده و خاک را با استفاده از گاوهای نر می‌کوبیدند تا خاک سفت و سخت شود (در اصطلاح به این شیوه گاو ورز می‌گویند).
3 – الف) نوکنده، جبرئیل، (1378)، گزارش پروندة پیشنهاد ثبت سد گرکز در خدمت آثار ملی کشور ـ مدیریت میراث فرهنگی استان گلستان.
(
, 
, 
)
