چکیده:
صراط مستقیم از آموزههای اساسی قرآن کریم است که از منظر حق سبحانه، یک راه بیش نیست. بر همین اساس است که در فرهنگ قرآنی، صراط مستقیم به دو قسم «تکوینی و تشریعی» تقسیم میشود. با توجه به اینکه خداوند متعال بر اساس رحمت رحمانی، نظام هستی را بر توحید و عدالت ایجاد کرده و به اقتضای رحمت عامه خود، موجودات را بر صراط مستقیم تکوینی حق قرار و حرکت داده است، در این فرهنگ، صراط مستقیم تکوینی «تغیرناپذیر، تحویلناپذیر و تقابلناپذیر» است، و حق تعالی به همه موجودات قرب تکوینی، و بر همه آنان احاطه وجودی دارد. علامه طباطبایی صراط مستقیم تکوینی را بر اساس دو حد وسط مالکیت مطلقه و صیرورت ممکنات به سوی حق سبحانه اثبات می‌کند و آیت‌الله جوادی آملی آن را با دو حد وسط ربوبیت مطلقه و حرکت ممکنات که متحرک اصلی آن ذات اقدس الهی است، تبیین می‌کند. این مقاله ضمن اینکه ناظر به صراط مستقیم تکوینی است، سعی بر آن دارد این قسم از صراط را که بر مدار رابطه «حق و خلق» استوار است، از دیدگاه دو مفسر سترگ، یعنی علامه طباطبایی و آیت‌الله جوادی آملی اثبات کند.
خلاصه ماشینی:
با توجه به اینکه خداوند متعال بر اساس رحمت رحمانی، نظام هستی را بر توحید و عدالت ایجاد کرده و به اقتضای رحمت عامه خود، موجودات را بر صراط مستقیم تکوینی حق قرار و حرکت داده است، در این فرهنگ، صراط مستقیم تکوینی «تغیرناپذیر، تحویلناپذیر و تقابلناپذیر» است، و حق تعالی به همه موجودات قرب تکوینی، و بر همه آنان احاطه وجودی دارد.
صراط مستقیم تکوینی و تشریعی، ربوبیت مطلقه، صیرورت، ربوبیت مطلقه، قرب تکوینی، طباطبایی، جوادی آملی مقدمه در قرآن کریم آیات فراوانی وجود دارد که بیانگر احاطه حضرت حق بر تار و پود عالم است، و نیز بیانگر این حقیقت است که حق در دل هر ذره، وجود و نفوذ دارد: «لله ملک السموات والأرض» (شوری، 49) و عالم، حکایت از گستردگی وجه الهی می‌کند: «ولله المشرق والمغرب فأینما تولوا فثم وجه الله إن الله واسع علیم» (بقره، 115).
همان‌گونه که در صراط، تخلف و نقص راه ندارد، در دین هم به سبب اینکه مصداق صراط مستقیم است، تخلف راه ندارد؛ در غیر این صورت موجب انحراف در هدایت مردم به سوی غایت اصلی که همان حق تعالی است می‌گردید: «فاما الذین آمنوا بالله واعتصموا به فسیدخلهم فی رحمة منه وفضل ویهدیهم إلیه صراطا مستقیما» (نساء، 157)؛ در حالی که سبیل این‌چنین نیست؛ چون منتسب به حق نیست؛ از این رو امکان نقص و تبدل در آن وجود دارد.
برهان اول: مالکیت مطلقه حق علامه طباطبایی صراط مستقیم تکوینی را با ربوبیت حق و نیز مالکیت علی الاطلاق او بر هستی را به گونه‌ای تبیین می‌کند که به طور طبیعی جایی برای کسی در این ملک به صورت مستقل از خداوند متعال باقی نمی‌گذارد.
(
, 
, 
)
