چکیده:
در مناطق خشک و نیمه خشک همچون ایران، خشکسالی خطرناک ترین سازه اقلیمی به شمار می آید. در نواحی روستایی از آنجا که معیشت بیشتر مردم کشاورزی و نهاده اصلی در فعالیت های کشاورزی نیز آب است، خشکسالی تاثیراتی دوچندان دارد؛ این پدیده به نابودی اقتصاد روستایی، مهاجرت های روستاییان و درنهایت تخریب کیفیت زندگی روستایی منجر می شود. هدف کلی این پژوهش، شناسایی راهکارهای سازگاری کشاورزان کوچک مقیاس در مقابله با خشکسالی در استان آذربایجان غربی است. جامعه آماری پژوهش شامل دو گروه است؛ گروه نخست، همه کشاورزان کوچک مقیاس استان آذربایجان غربی و گروه دوم، کارشناسان و متخصصان آگاه به مسائل خشکسالی و معیشت در جهاد کشاورزی استان آذربایجان غربی. حجم نمونه در بخش کشاورزان، ۴۳۰ نفر از سرپرستان خانوارهای روستایی کوچک مقیاس با استفاده از جدول کرجسی و مورگان و روش نمونه گیری طبقه ای چندمرحله ای با انتساب متناسب برای مطالعه مشخص و در بخش کارشناسان و متخصصان، ۲۳ نفر به صورت هدفمند تعیین شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها، روش های سلسله مراتبی فازی (FAHP)، سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) و نرم افزار SPSS به منظور انجام T تک نمونه ای و آزمون فریدمن به کار رفت. نتایج تحلیل سلسله مراتبی فازی حاصل از پرسش نامه کارشناسان نشان می دهد مهم ترین راهکارهای سازگاری به ترتیب شامل اقتصادی، ترویجی فنی، زراعی، زیرساختی و اجتماعی فرهنگی است؛ اما از دیدگاه کشاورزان، مهم ترین راهکارهای سازگاری به ترتیب شامل اقتصادی، ترویجی فنی، اجتماعی فرهنگی، زراعی و زیرساختی است. تاکنونبیشتر پژوهش ها درزمینه راهبردهای سازگاری انجام پذیرفته و پژوهشی درزمینه عوامل پیش برنده سازگاری در استان آذربایجان غربی انجام نشده است؛ بر این اساس بهره گیری از نظر کارشناسان و کشاورزان با مشخص کردن راهکارهای سازگاری در این پژوهش نوآوری محسوب می شود.
Problem Statement
In arid and semi-arid regions such as Iran, drought is considered as the most dangerous climatic structure. The drought in rural areas, which is the main source of livelihood for agriculture and the main input into agricultural activities, has a double effect, which leads to the destruction of the rural economy and the migration of villagers and ultimately to the degradation of rural quality of life.
Goal
The main purpose of this study was to identify adaptation strategies of small scale farmers in confronting droughts in west Azerbaijan province.
Method
The statistical population of the study consisted of two groups. The first group included all small scale farmers and the second group included experts aware of drought and livelihood issues in the agricultural Jihad of West Azerbaijan province. By using Krejcie and Morgan Table, 430 people were selected by stratified sampling with optimum allocation and in the experts and specialists section, 23 were targeted. Data analysis was done by FAHP, GIS and SPSSwin19</sub> software.
Results
The results of fuzzy hierarchical analysis from the experts' questionnaire show that the most important adaptation strategies are economical, technical, agricultural, infrastructural and socio-cultural adaptations, but from the perspective of farmers, the most important adaptation strategies include economic, technical, technical , Social - cultural, crop and infrastructure.
Innovation
Considering that most studies on adaptation strategies have been done and there has been no research on adaptive factors in west Azerbaijan province, this research employed experts and farmers to identify innovative approaches in this the field is considered
خلاصه ماشینی:
در این زمینه دانشمندان و سیاست گذاران به شدت بر نیاز به اقدامات فوری برای آماده سازی و سـازگاری بـا آثـار نـامطلوب این پدیده به ویژه در کشورهای در حال توسعه تأکید دارند (١٥١ :٢٠١٤ ,IPCC)؛ زیرا درک نقش عوامـل تأثیرگـذار بر سازگاری کشاورزان برای اطمینان از توسعۀ اقدامات سیاسی مناسب و طراحی پروژه های موفق بـه منظـور توسـعه مهم است (٢٩ :٢٠١٣ ,van der Veen &Gebrehiwot ).
(رجوع شود به تصوير صفحه) نتایج به دست آمده از مقایسۀ زوجی (FAHP) شاخص های مربـوط بـه راهکارهـای سـازگاری کشـاورزان بـا شـرایط خشکسـالی از بعـد اجتماعیفرهنگی و برمبنای دیدگاه کارشناسان نشان داد شاخص داشتن برنامۀ جامع برای سازگاری با وزن ٠/٢٠١، مهم ترین راهکار شناسـاییشـده است ؛ این در حالی است که شاخص های مهاجرت موقت با حفظ شغل کشاورزی با وزن ٠/٠٤٨، کمترین اهمیت را در این معیار دارد (شکل ٤).
نتـایج نشان میدهد راهکارهای تغییر تاریخ تقویم زراعی (کاشت ، داشت و برداشت )، بهبود راندمان آبیاری (کاهش میزان برداشت و دفعات آب ) و تغییـر الگوی کشت به ترتیب با وزن های ٠/١٨٢ و ٠/١٢٤، از دیدگاه کارشناسان مهم ترین راهکار سازگاری کشاورزان با خشکسالی بوده است .
(رجوع شود به تصوير صفحه) نتایج مقایسۀ زوجی فازی براساس دیدگاه کارشناسان نشان میدهد شاخص اصلاح روش های سنتی تولید و استفاده از شیوه های نوین بـا وزن نسبی ٠/٢٠١، به منزلۀ مهم ترین راهکار سازگاری و شاخص افزایش تعدد ایستگاههای باران سنجی برای تدقیق پیش بینی خشکسالی بـا وزن ٠/٠٤١، به منزلۀ ضعیف ترین راهکار شناسایی شده است (شکل ٦).