چکیده:
حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة از سنایی غزنوی، یکی از مهمترین و تاثیرگذارترین منظومههای صوفیانه در ادب فارسی است که تا امروز چند بار تصحیح و شرح شده است؛ اما هیچکدام از شرحها و تصحیحات این اثر جامع و به دور از لغزش نیست. مسئلة تحقیق در این جستار آن است که چه ابیاتی در حدیقه به آیات و احادیث اشاره دارد و شارحان در شرحهای نوشتهشده توجهی به آن نداشتهاند؛ همچنین کدام ابیات به تصحیح نیاز دارد. در این پژوهش، نسخة تصحیحشدة محمدتقی مدرس رضوی اساس قرار گرفت. سپس با توجه به محور افقی و عمودی ابیات و دقت در ابیات همگون یا تحریرهای متفاوت از یک بیت و نسخهبدلها، برای بعضی واژهها که نادرست مینماید، صورتهای مرجحی پیشنهاد شد؛ همچنین برخی از ابیاتی شرح شد که به آیه یا حدیثی اشاره دارد.
Hadiqat al-Hagiqa and Shariat al-Tariqa from Sanaī Qaznavi, is one of the most
important and influential poems in the Persian Sufi literature, which have been
repeatedly corrected, interpreted, and described to this day. Nevertheless, it
should be said that none of the Hadiqa’s interpretations are comprehensive, and
none its corrections has been free from errors. The research questions in this
study are as follows: which of the Hadiqa’s verses refer to the Quranic verses
and hadiths? This issue is neglected in the interpretations written for this poetic
collection by the commentators. And, which verses need to be corrected? In the
present research, the version of Hediqa corrected and interpreted by
Mohammad Taghi Modarres Razavi has been selected for investigating.
According to the vertical and horizontal axis of the verses, the accuracy of the
homogeneous verses and the alternative version is incorrect for some of the
terms, the preferred phases are proposed. Also, some verses referring to the
Quranic verses or hadiths are interpreted.
خلاصه ماشینی:
بـه سـبب شـمار بسيار تلميحات ، شاعر غزني کتاب خود را مانند قرآن پارسي و مجمع اخبار و آثار مشايخ دانسته است : يــک ســخن زيــن و عــالمي دانــش همچــــو قــــرآن پارســــي دانــــش (سنايي، ١٣٧٤: ٧٤٥) آنچـه نــص اســت و آنچـه اخبـار اســت وز مشـــايخ هرآنچـــه آثـــار اســـت انــدرين نامــه جملگــي جمــع اســت مجلـــس روح را يکـــي شـــمع اســـت (همان : ٧٤٥) تلميحات حديقه ازنظر آشکار و پنهان بودن آنها در ابيات ، به دو دستۀ کلي تقسيم ميشود: الف ) تلميحاتي که دريافت آنها آسان ياب است ؛ زيرا شاعر در ابيات خود، يکيدو لفـظ از نـص آيه و حديث را نقل کرده است ؛ مانند بيت زير: ســــــيد و ســــــرفراز آل عبــــــا يافــت تشــريف صــورت هــل أتــي (همان : ١٢٧) ب ) تلميحاتي که پوشيده تر و پنهان تر است ؛ زيرا هيچ واژه اي از نـص آيـه يـا حـديث در بيـت نيامده است ؛ مانند اين بيت : ور تـــــو را خـــــواهر آورد مـــــادر شـــــود از وي ســـــياه روي پـــــدر (همان : ٦٥٦) همۀ واژه هاي بيت بالا پارسي است و نگارنده در اين جستار نشان ميدهد که ترجمه گونۀ يکـي از آيات قرآني است و به آن آيه تلميح دارد.
اين واژه در حديقه به تصحيح مدرس رضوي و نيز در تصحيح محمد روشن (سنايي، ١٣٨٧: ٣٨) به صورت «مـرد» ضبط شده ؛ اما در لطايف الحدايق (عباسي ، ١٣٨٧: ١١٣) به صورت «مرده » است .