چکیده:
در بعضی نسخ و چاپهای شاهنامه یا منابع منظوم و منثور دیگر، تکبیتها یا دوبیتهایی به نام فردوسی آمده است که پشتوانه استواری در دستنویسهای کهن و معتبر شاهنامه ندارد و از این روی سروده فردوسی نیست، ولی به دلایلی مانند: مضمون اخلاقی و تعلیمی، زیبایی ادبی، مثلشدگی و تکرار، در سنّت ادبی ایران به نام فردوسی مشهور و متداول شده و در مآخذ مختلف (عمدتا مربوط به امثال فارسی) آمده است. در این مقاله دوازده نمونه از اینگونه ابیات غیراصیل و منسوب به فردوسی طرح و سابقه آنها در نسخهها و چاپهای شاهنامه و آثار دیگر بررسی شده است.
In a number of the manuscripts and printed editions of the <em>Shahnameh,</em> as well as in various sources, both poetry and prose, there are some verses cited singly or as two consecutive couplets ascribed to Ferdowsi that are are hardly substantiated by the old and creditable manuscripts of the <em>Shahnameh. </em>Thus,they cannot be regarded as having been written by ferdowsi. However, in Iran’s literary tradition, for certain reasons such as ethical and instructive contents, literary beauty, proverbial value, and frequency of repetition, such verses have gained currency and reputation in Ferdowsi’s name, finding their way to various sources (largely those on Persian sayings and proverbs). <br />In this article, twelve instances of this kind of inauthentic verses attributed to Ferdowsi are addressed and their recording in the manuscripts and printed editions of the <em>Shahnameh </em>and other sources have been examined.
خلاصه ماشینی:
مجتبی مینوی که سرپرستی بنیاد شاهنامه و طرح تصحیح حماسۀ فردوسی را بر عهدۀ داشت، در دو مقالۀ «فردوسی ساختگی و جنون اصلاح اشعار قدما» (1351ش) و «نسخههای خطّی قدیم باید ملاک تصحیح متون ادبی بشود» (1353ش) دربارۀ موضوعاتی چون تفاوت شمار بیتهای نسخ و چاپهای شاهنامه، آمار ابیات داستان رستم و سهراب در نسخهها و چاپها، سهویّات مباشران چاپ مسکو در تشخیص ابیات اصلی و افزوده و، زیبایی بعضی بیتهای الحاقی سخن گفته است (نک: مینوی، 1351: 1-18؛ همو، 1353: 244-263).
9. سیاهی لشکر نیاید به کار یکی مرد جنگی به از صد هزار این بیت در امثال و حکم دهخدا (نک: دهخدا، 1386: 2/999) و فرهنگ جامع امثال و حکم (نک: مراقبی و جهانینوق، 1391: 2/1251) به نام فردوسی نوشته و مشهور شده است امّا در متن و نسخهبدلهای تصحیح خالقیمطلق و چاپ مسکو و متنِ چاپهای ژولمول، بروخیم و دبیرسیاقی نیست.