چکیده:
کاخ جهاننما از بناهای شاخص دوران شاه عباس صفوی در ابتدای خیابان چهارباغ بود که توسط ظلالسلطان در سال 1314 قمری تخریب گردید. بنا بر اسناد تصویری و نوشتاری به عنوان یک کاخ دروازه مشابه با کاخ عالیقاپو، ورود به خیابان چهارباغ را برای اهل دربار ممکن میساخت. با توجه به مشخص بودن محدوده آن، شناسایی محل دقیق و چگونگی ساخت و تزیینات کاخ در فصل اول کاوش (اسفند 1393 تا اردیبهشت 1394) مد نظر قرار گرفت. به این ترتیب مشخص شد هشت پایه سنگی که بخشی از کاخ روی آنها قرار داشته بود محدوده شمالی ـ جنوبی آن را مشخص میکنند، همچنین شواهد مربوط به تزیینات بیرونی و داخلی کاخ و بخشهایی از کفپوش شمال کاخ تا حدودی وضعیت این بنای مربوط به قرن یازدهم هجری قمری را بازگو میکند. فهم محل دقیق شروع خیابان چهارباغ که بعد از کاخ شروع میشده است، طول شمالی ـ جنوبی کاخ و شواهد قبل از دوره صفوی و حتی قبل از اسلام نشان از اهمیت محوطه در مرکز شهر اصفهان دارد. در مطالعه اخیر تلاش شد تا با انطباق اسناد و منابع مکتوب، کاوشهای میدانی و مطالعات آزمایشگاهی بتوان شناخت جامعی از این بخش دولتخانه صفوی و شهر اصفهان به دست آورد. بهعلاوه بررسی کنونی خبر از آن دارد که با وجود تخریب گسترده آثار در بعد از دوره صفوی و نوسازیهای شهری دوران اخیر، همچنان بر پایه مدارک باستانشناسی و انجام باستانشناسی شهری میتوان شواهد قابل قبولی از گذشته شهر به دست آورد که در فهم و شناخت آن راهگشا است و در منابع مکتوب نشانی از آنها یافت نمیشود.
خلاصه ماشینی:
چگونگی ساخت کاخ در دوره صفوی از دیگر مسائلی بود که در کاوش کنونی به آن پرداخته شد، منابع موجود در رابطه با شیوه های ساخت کاخ های صفوی اطلاعاتی در اختیار قرار نمیدهند؛ بنابراین بنا بر موقعیت ایجاد شده فهم چگونگی ساخت بنای جهان نما همچون نحوه پیریزی و قرار گرفتن دیوارها روی پی و مصالح به کار رفته در ساخت از مسائل مورد توجه در کاوش کنونی بود (مهم ترین توصیفات در رابطه با کاخ های صفوی را میتوان در این منابع دید ) ,Babaie ;٢٠٠٥ ,Alemi ;٢٠٠٩ ,Brignoli ;٥٦٧-٥٦٠ :١٩٧٩ ,Galdieri ;١٩٩٩ ,Blake ;٢٠٠٨ کلایس ، ١٣٨٧( علاوه بر این از بناهای موجود دوره صفوی عمدتا لایه های بیرونی آشکار و قابل مطالعه بوده و موضوع باستان شناسی این دوره به طور شایسته دنبال نشده است .
شواهد به دست آمده در بخش شمالی اگرچه در عمق پایین تر و جهت متفاوت از پایه ها واقع شده ، اما بنا بر موقعیت و داده های سفالی بایستی آنها را مربوط به دوره صفوی و در رابطه با کاخ قرار داد.
با توجه به اطمینان از وجود ساخت وساز قدیمیتر از دوره صفوی در محوطۀ جهان نما این موضوع را میتوان نـشان از عدم تغـییر روش در پخـت آجر در دوره های مختلف دانست (١٤) از آجرهای نما که تنها دو نمونه به دست آمد که به صورت آجر لعاب دار بوده و در یکی از آنها رنگ زرد، آبی و سفید قابل تشخیص است (عکس ٨).