چکیده:
نظام مالی در ایران برای کنترل زمانی امور اجرایی خود نیازمند استفاده از یک گاهشماری شمسی بود. این گاهشماری ـ که در دوره اسلامی به سال خراجی نیز شهرت یافت ـ به صورت موازی با گاه شماری رسمی قمری و گاه شماری‌های غیر‌رسمی شمسی (همچون گاه شماری اوستایی کهن و گاه شماری‌های محلی) به کار می‌رفت. آغاز این سال مالی به نوروز مشهور بود؛ اما به نظر می‌رسد که با وجود شباهت لفظی، نوروز مالی با نوروز گاه شماری شمسی رایج در ایران زمین، در قرون میانه تفاوت داشته است. این مقاله بر آن است تا نوروز به معنای موعد آغاز سال مالی را بازشناسد. استفاده از تبیین و تطبیق داده‌های گاه شماری و متون تاریخی روشن می‌سازد که نوروز خراجی در سده‌های اول تا چهارم هجری قمری، می‌‌باید در ابتدای تابستان برقرار می‌شد و به همین دلیل، با بسیاری از روندهای تولید و کسب درآمد ارتباط مناسب داشته و برای تثبیت نوروز در این تاریخ تلاش شده است. همچنین، تنوع اقلیمی در ایران سبب می‌شد که به‌جز نوروز رسمی، نوروزهای محلی در ولایت‌های گوناگون ایران در نظر گرفته شود.
خلاصه ماشینی:
استفاده از تبيين و تطبيق داده هاي گاه شماري و متون تاريخي روشن ميسازد که نوروز خراجي در سده هاي اول تا چهارم هجري قمري ، ميبايد در ابتداي تابستان برقرار ميشد و به همين دليل ، با بسياري از روندهاي توليد و کسب درآمد ارتباط مناسب داشته و براي تثبيت نوروز در اين تاريخ تلاش شده است .
اين پژوهش به صورت عميق به گاه شماريهاي مختلف رايج در حوزة ايران زمين پرداخته است ؛ اما تمرکز و دقت آن بيشتر در بحث گاه شماريهاي پيش از اسلام و تداوم آن ها در دورة اسلامي است و اگرچه فصلي از آن به گاه شماري خراجي در دورة اسلامي اختصاص دارد؛ اما مسئلۀ نوروز به مثابۀ آغاز سال مالي در اين کتاب به دقت بررسي نشده است .
به اين ترتيب ، در سال ٥٨١ قمري، سال گاه شماري وهيزکي هم زمان با اعتدال ربيعي آغاز مي شده است ؛ اما اين کار چه لزومي داشته است ؟ جدا از تلاش هايي که همواره براي اصلاح نجومي تقويم ها و نزديک تر کردن آن ها به سال حقيقي انجام ميشد، مي توان چنين حدس زد که نيازهاي مالي و اداري هم در اقدام به چنين تغييري مؤثر بوده است .
به اين ترتيب ، روشن ميشود که دستگاه ديوان سالاري با استفاده از يک گاه شماري شمسي که سال در آن در ابتداي تابستان آغاز ميشد اقدام به زمان بندي براي گردآوري ماليات ها ميکرد.
(
, 
, 
)
