چکیده:
بقعهی شیخ صفیالدین اردبیلی بعد از وفات او در سال 735 ق. / 1335 م.، از سوی فرزند و جانشینش شیخ صدرالدین موسی بنا شد و در دورههای بعدی، خصوصا دوران سلطنت شاه طهماسب اول و شاه عباس اول صفوی، گسترش یافت. ذکر «الله الله» بارزترین ذکر انعکاسیافته در بنای برج مقبرهی شیخ صفیالدین اردبیلی است، به طوری که اغلب از آن بنا با نام «گنبد الله الله» یاد میشود. این ذکر جزء معروفترین اذکار متصوفهی صفوی به شمار میآید که در سرتاسر دوران شیوخ و سلاطین صفوی و همچنین بعد از این دوران، مریدان ـ اکثرا قزلباش ایشان ـ آن را ترنم میکردند. ذکر «الله الله» هنوز نیز در جوامع علویان آناطولی، روم ایلی و بالکان به عنوان میراثداران تصوف صفویه و آخرین بازماندگان طریقت قزلباشیه کاربرد دارد. این پژوهش بر آن است تا با تکیه بر منابع تاریخی، اسناد و مدارک آرشیوی، مطالعات باستانشناسی و مشاهدات میدانی و به شیوهی توصیفیـتحلیلی، ضمن مطالعهی انعکاس ذکر مذکور در معماری برج مقبرهی شیخ صفیالدین اردبیلی و برخی نمونههای معاصر و متشابه، به بررسی کاربرد آن نزد مریدان این خاندان در گذشته و حال بپردازد.
<p>After the death of Sheikh Safi al-Din Ardabili in 735 AH. / 1335 AD., his mausoleum was developed by his son and his successor, Sheikh Sadr al-Din Musa, and later expanded, especially during the reign of Safavid Shah Tahmasb I and Shah Abbas I. The hymn of "Allah Allah" is the most remarkable hymns in the tower of the mausoleum of Sheikh Safi al-Din Ardabili, so that it is often referred to as the "Dome of Allah". This hymn is one of the most famous Safavid hymns which have cantillated by their devotees, mostly Qizilbashs, throughout the period of Sheikhs and Sultans and also after that era. The hymn of “Allah Allah” still used in Alavid societies of Anatolia, Rumili and Balkan which are the heir of Safavid Sufism and the last survivors of Qizilbash creed. The aim of this research is to study the reflection of aforementioned hymn in the Sheikh Safi al-Din Ardabili’s tomb tower architecture and some contemporary and similar sample while discussing its usage amongst devotees of this dynasty in the past and present.<br>
</p>
خلاصه ماشینی:
این پژوهش بر آن است تا بـا تکیـه بـر منابع تاریخی ، اسناد و مدارک آرشـیوی ، مطالعـات باسـتان شناسـی و مـشاهدات میدانی و به شیوه ی توصیفیـتحلیلی ، ضـمن مطالعـه ی انعکـاس ذکـر مـذکور در معماری برج مقبره ی شیخ صفی الدین اردبیلی و برخی نمونه های معاصر و متشابه ، به بررسی کاربرد آن نزد مریدان این خاندان در گذشته و حال بپردازد.
مقدمه مجموعه ی شیخ صفی الدین اردبیلی ، شامل برج مقبره ی شیخ صفی الدین اردبیلـی ، مـزارات خاندان صفویه موسوم به حرم خانه ، مزار شاه اسماعیل اول صفوی ، دارالحفاظ موسـوم بـه قندیل خانه ، دارالحدیث ، خانقاه موسـوم بـه چینـی خانـه ، چلـه خانـه و شـهیدگاه ، یکـی از باشکوه ترین جلوه های تاریخ هنر ایران دوره ی اسلامی بـه شـمار مـی آیـد.
در این بین ، ذکر «الله الله » به جهت تکـرار در بدنـه ی بیرونـی برج مقبره ی شیخ صفی الدین اردبیلی به عنوان مهم ترین بخش از این مجموعه بیش از سایر کتیبه های موجود در آن جلب توجه میکند.
8 / 26 به نظر می رسد انعکاس ذکر «الله الله » در مجموعه ی شیخ صفی الـدین اردبیلـی ، و نمونـه ی مشابه و معاصر آن برج مقبره ی بردع ، تحت تأثیر همین رونق یابی تصوّف بوده است .
با توجه به خاستگاه طریقتی برج مقبره ی شیخ صفی الدین اردبیلی و استعمال ذکـر «الله الله » در طریقت صفوی ، کتیبه ی موجود در این بنا دارای خاستگاه صوفیانه است .