پژوهشی در نقوش پرده‌نماهای شهرستان سربیشه (روستاهای مختاران، چنشت و دهشیب) مقاله

هنرهای سنتی، تجلی زیبایی هایی نشات گرفته از ذوق و سلیقه، باورها و اعتقادات مردمان مناطق مختلف و شاهدی استوار بر توجه آنها به دنیای هزاررنگ پیرامون  شان است. هنر سوزن دوزی نیز یکی از این هنرها است. در این میان، مردم شهرستان سربیشه با ترکیب عشق و صبوری، طرح های خیال پرور و چشم نواز خود در هنر سوزن دوزی را بر پرده هایی که زینت بخش خانه هایشان است، به کار بسته اند؛ هنری که از گذشته تا کنون به دست زنان هنرمند منطقه رقم خورده است و دارای نقوش منحصربه فردی است که از لحاظ بصری و تجسمی ساختاری منسجم و مشخص دارد. این پژوهش با هدف شناخت، تحلیل و معنایابی نقوش سوزن دوزی های پرده نماهای شهرستان سربیشه انجام شده است. جامعه آماری مورد مطالعه در منطقه سه روستای مختاران، چنشت و دهشیب است که از فراوانی بیشتر نقوش نسبت به روستاهای دیگر برخوردارند. روش این پژوهش توصیفی - تحلیلی و شیوه گردآوری اطلاعات میدانی و کتابخانه ای است. اهداف پژوهش عبارتند از: بررسی و معرفی نقوش پرده نماهای شهرستان سربیشه، طبقه بندی تنوع نقوش پرده نماها و مقایسه تطبیقی نقوش و تاثیرات فرهنگ و رسوم منطقه بر روی این پرده نماها. با بررسی این موارد مشخص شد نقوش پرده نماها در سه روستای مورد مطالعه در چهار گروه (گیاهی، حیوانی، پرندگان و اشعار) رده بندی می شوند. این نقش ها با اعتقادات و فرهنگ مردم این منطقه گره خورده است و شناخت آنها، بخش عظیمی از روایات غنی فرهنگ تصویری منطقه را برای ما روشن می سازد.

در این میان، مردم شهرستان سربیشه با ترکیب عشق و صبوری، طرح‌های خیال‌پرور و چشم‌نواز خود در هنر سوزن‌دوزی را بر پرده‌هایی که زینت‌بخش خانه‌هایشان است، به‌کار بسته اند؛ هنری که از گذشته تا کنون به دست زنان هنرمند منطقه رقم خورده است و دارای نقوش منحصربه‌فردی است که از لحاظ بصری و تجسمی ساختاری منسجم و مشخص دارد. تاکنون پژوهشی در خصوص بررسی نقوش این پرده‌نماها در منطقه سربیشه و تأثیر الهام‌بخش طبیعت بر طراحی این نقوش انجام نشده است، اما می‌توان به پژوهش‌های زیر در زمینه سوزن‌دوزی اشاره کرد: بهنیا (1381) در کتاب بیرجند نگین کویر - که یکی از منابع مردم‌شناسی بیرجند است - به این نوع سوزن‌دوزی‌ها اشاره‌ کرده است. (رجوع شود به تصویر صفحه) تصویر1) لباس ملکه ناپیرآسو (ریاضی، 1382: 16) در دوره اشکانی و ساسانی نیز به‌طور قطع انواع سوزن‌دوزی در ایران رواج داشته و اگر چه نمونه‌ای از رودوزی‌های این عصر به‌دست نیامده، اما بسیاری از اطلاعات مربوط به سوزن‌دوزی‌های زمان ساسانیان از خلال مطالبی که پیرامون پوشاک و صنعت نساجی پیشرفته عصر ساسانی نوشته‌ شده، قابل ‌استخراج است. موتیف‌های حاشیه جدول1) موتیف‌های حاشیه ای پرده نماها (رجوع شود به تصویر صفحه) در پرده‌نماهای منطقه مورد بررسی، در حاشیه دو طرف و بالا و پایین سطح پارچه، طرح‌های زیگزاگ، ضربدری، دالبر و ردیف‌گل‌ها که اغلب با استفاده از رنگ‌های عنابی، نارنجی و صورتی کار شده بود، خودنمایی می‌کرد ریتم یکی از عناصر بصری است. نقوش تصویر شده بر روی این پرده‌نماها با اعتقادات و فرهنگ مردمان این منطقه گره خورده است و شناخت این تصاویر، بخش بزرگی از هنر غنی تصویری منطقه را برای ما روشن می‌سازد.