چکیده:
با وجود کاربردهای فراوان «امتنان» در فقه، قواعد فقه و اصول فقه، به مفهوم آن کمتر توجه شده است. با دقت در کلام فقها واضح می‌شود که امتنان نوع خاصی از لطف الهی است که به بعضی از احکام الهی اختصاص دارد؛به‌طوری که بر پایۀ آن، یا حکم شرعی با سهولت و آسانی جعل یا اینکه حکم سخت، رفع و از عهدۀ مکلف برداشته شده است. با مقایسۀ امتنان در فقه با واژگانی مانند منت، لطف، فضل و رحمت واضح می‌شود که امتنان با وجود مشابهت معنایی با این واژ‌ه‌ها، تفاوت معنایی آشکاری با آنان دارد و این در حالی است که در متون فقهی، واژگانی چون ارفاق، تسهیل و تخفیف در جایگاه امتنان به‌کار رفته‌اند که از لحاظ معنایی با امتنان مترادف هستند.
Despite the fact that the word imtinan has been frequently used in Fiqh, and the fundamental rules and principles of Fiqh, its concept has not been deeply analyzed yet. Paying attention to the words of jurisprudents it is made clear that imtinan is a special kind of divine blessing which belongs to some divine rules according to which a legal rule has been easily fabricated or a legally competent person has been get rid of a the responsibility of a strict rule. Comparing the concept of imtinan in Figh with other Islamic words such as minnah, grace, favor, and mercy shows that in spite of the similarity of imtinan with these words, it has clearly a different meaning. Meanwhile, the legal texts use other words such as leniency, simplification, and abatement instead of imtenan in the same meaning.
خلاصه ماشینی:
بـا مقایسۀ امتنان در فقه با واژگانی مانند منت ، لطف ، فضل و رحمت واضح می شود که امتنان با وجود مشابهت معنـایی بـا این واژه ها، تفاوت معنایی آشکاری با آنان دارد و این در حالی است که در متون فقهی، واژگانی چون ارفاق ، تسـهیل و تخفیف در جایگاه امتنان به کار رفته اند که از لحاظ معنایی با امتنان مترادف هستند.
لذا امتنان در نگاه عام ، شامل همۀ احکام شرعی می شود، زیرا همۀ احکـام الهـی نـوعی لطف و نعمت به منظور هدایت و رسیدن به مصالح واقعی احکام هسـتند (خالصـی، ١٤١٥: ٥٧ - ٣٣) اما در معنای اصطلاحی به کار رفته در کلام فقها، جعل حکمی خاص یا رفـع آن است ، به طوری که با وضع آن احکام یا رفع آنها سهولت و راحتی برای مکلفان ایجاد شود.
مقایسۀ لطف و امتنان واژة «لطف » در دو باب «فعل » و «فعل » به کار میرود که معـانی متفـاوتی دارد: «لطـف » در بـاب «فعل » به دو معنا آمده است : اول به معنای مهربانی و دوم بـه معنـای قـرب و نزدیکـی.
به علاوه از این قاعده با همان محتوای کلامی ، در اصول فقه نیز بـه مناسـبت هـایی سخن به میان آمده است ، از جمله در مسئلۀ اجماع ، دو فقیه بـزرگ سـید مرتضـی و شـیخ طوسی، قاعدة لطف را مبنای کلامی مسئلۀ اجماع دانسته اند و آن را دلیلی بر کاشـف بـودن اجماع از نظریۀ معصوم تلقی کرده اند (سید مرتضـی، ١٤١١: ٦٠٦ - ٦٠٤؛ انصـاری، ١٤١٩: .
لذا به کار رفتن واژة «تسهیل » در احکامی که خداوند با سهولت و آسانی نسبت به امـت اسلامی نگریسته ، همان امتنان در معنای اصطلاحی است .
(
, 
, 
)
