چکیده:
جنون در حین وقوع جرم، به دلیل زوال مسئولیت کیفری مرتکب، صدور حکم قصاص را با مانع مواجه مینماید. هیچیک از فقها در این خصوص تردید ننموده است، ولی آنچه محل اختلاف بین فقهای مذاهب اسلامی گردیده، جنون پس از وقوع جنایت است که ممکن است پیش از صدور حکم قطعی عارض شده باشد یا پس از آن و حین اجرای مجازات قصاص. در هر دو مرحله نیز به طور کلی دو نظریه میان فقهای مذاهب اسلامی وجود دارد: 1. نظریه عدم سقوط قصاص که توسط فقهای امامیه و شافعیه و حنبلیه ارائه شده است؛ 2. نظریه توقف جریان محاکمه و سقوط اجرای قصاص که فقهای مالکیه و حنفیه قائل به این نظریه هستند. فقهای مالکیه معتقدند در صورتی که امیدی به افاقه نباشد، قصاص وی ساقط ولی دیه در مالش ثابت میگردد. فقهای حنفیه نیز معتقدند چنانچه جنون مرتکب، پس از حکم و قبل از تسلیم وی برای اجرای حکم عارض شده باشد، قصاص از جهت استحسان ساقط میگردد و به دیه تبدیل میشود و در صورت عروض جنون پس از صدور حکم قصاص، قصاص اجرا میگردد. در این مقاله به بررسی دلایل هر یک از نظرات پرداخته میشود و نظریه توقف محاکمه و مجازات و همچنین سقوط قصاص در صورت عدم افاقه مجنون قابل دفاع دانسته شده است.
خلاصه ماشینی:
هیچیک از فقها در این خصوص تردید ننموده است، ولی آنچه محل اختلاف بین فقهای مذاهب اسلامی گردیده، جنون پس از وقوع جنایت است که ممکن است پیش از صدور حکم قطعی عارض شده باشد یا پس از آن و حین اجرای مجازات قصاص.
ولی مسئلهای که در این مقاله مطرح میگردد، این است که چنانچه فردی که از سلامت عقلی کاملی برخوردار است، مرتکب جنایت گردد و سپس مبتلا به جنون شود، آیا عروض جنون در چنین حالتی همانند جنون حین ارتکاب جنایت، مؤثر بوده و منجر به سقوط قصاص میگردد و یا اینکه هیچ تأثیری در این خصوص نداشته و قصاص جاری میشود؟ مقاله حاضر تلاشی در جهت روشن ساختن مفهوم این حالت روانی و بیان حکم راجع به آن در فرض ابتلای به جنون پس از وقوع بزه است.
همچنین اینکه نظرات فقهای مذاهب اسلامی در این خصوص چیست و هر یک چه مبانی و ادلهای برای خود ارائه میکنند؟ تکلیف قضات در این خصوص چیست؟ با توجه به اینکه در هریک از مراحل دادرسی امکان پیدایش جنون متصور است، لذا موضوع را در دو بحث بررسی میکنیم: یکی اینکه مرتکب پیش از صدور حکم و در طی تشریفات دادرسی دجار چنون گردیده و دیگری آنکه عروض جنون پس از صدور حکم قطعی و پیش از اجرای مجازات وی ا حین آن رخ داده باشد.
نظریه توقف دادرسی و اجرای مجازات تا زمان افاقه و در صورت عدم امکان درمان و ناامیدی از افاقه، ساقط شدن قصاص و تبدیل آن به دیه از قائلین به این نظریه در بین امامیه مرحوم بهجت بوده و در بین اهلسنت نیز بیشتر فقهای مالکیه معتقد به این نظر هستند.