چکیده:
مفاهیم نظارت، کنترل، مهار و به تبع پاسخگویی متناظر با آنها، همواره از جمله مفاهیم مناقشه برانگیز، به ویژه در علم حقوق و مدیریت بوده است. زین سبب، تمرکز اصلی مقاله بر روشن ساختن مسئله مفهوم نظارت و کنترل و واژگان مرتبط و پاسخگویی متناظر با هر یک از آنها خواهد بود. در ابتدا، به مفهوم «نظارت» پرداخته میشود، آن‌گاه درباره رایج‌ترین واژگانی غور خواهد شد که معمولا در زبان فارسی تحت عنوان «نظارت» از آنها یاد میشود. همچنین، مفهوم و عناصر پاسخگویی به مثابه روی دیگر سکه نظارت، کنترل و مهار مورد مداقه قرار میگیرد و انواع پاسخگویی متناظر با آنها نیز از نظر گذرانده میشود. برای مفهوم پاسخگویی دو عنصر «جوابدهی» و «اجرا» مورد شناسایی قرار میگیرد و چنین استدلال میشود که عنصر جوابدهی معطوف به پاسخگویی توضیحی است و عنصر اجرا متوجه پاسخگویی اصلاحی یا جبرانی است. پاسخگویی توضیحی تنها نوع پاسخگویی است که در مقابل مفهوم نظارت قرار میگیرد. در مقایسه، پاسخگویی اصلاحی یا جبرانی تنها در برابر دادگاه و پارلمان قابل تصور است. زیرا، هر یک از طریق اعمال کنترل فراتر از نظارت (برای نمونه بکارگیری سازوکار مهار و تعادل) می‌توانند زمینه پاسخگویی توضیحی و اصلاحی یا جبرانی قوه مجریه را فراهم سازند. آن گاه، مقاله به این نتیجه می‌رسد که مفهوم نظارت یا همان کنترل نرم تنها پاسخگویی توضیحی را برمی‌تابد و پاسخگویی متناظر با مفهوم کنترل سخت می‌تواند مرزهای پاسخگویی توضیحی را درنوردد و با دربرداشتن عنصر اجرای پاسخگویی، وارد قلمرو پاسخگویی اصلاحی یا جبرانی شوند که در مورد نظارت صادق نیست. سرانجام، مهمترین کژتابی‌های مفهومی نظارت در انواع نظارتهای مطرح در نظام حقوقی ایران بررسی می‌گردد.
Supervision is always controversial concept, especially in the science of law and management. These disagreements may be rooted in the different interpretations of the relevant Islamic jurisprudential sources, as well as various synonyms used in the English language. In this article, the authors attempt to refine the concept of supervision and Control and consider the most common words which are called in Persian as "supervision". In the context of supervision, the paper concludes that the words that convey the concept of supervision, are supervision when they are ex post and do not lead to intervention. Otherwise, calling them as supervision is incorrect. The concept of supervision is corresponding to explanatory accountability
خلاصه ماشینی:
بر این اساس، قوه مقننه برای نظارت بر قوه مجریه از ابزارهای متفاوتی مانند جلسات استماع نظرات و توضیحات مسئولان اجرایی در کمیسیونها و صحن علنی، هیأتهای تحقیق و تفحص ، پرسش ، استیضاح، بازرس پارلمانی، دیوان محاسبات و کمیسیونها بهره میگیرد که از دو منظر مختلف دسته بندی میشود: نخست ، به زعم ایشان، نظارت را میتوان از نظر زمانی به «پسینی یا پیشینی »١ تقسیم کرد.
باید گفت اگر مقام ناظر پس از پایش و بررسی مراحل مقدماتی انجام یک عمل توسط مقام اداری و یا بنا بر تجاربی که از نظارتهای پیشین خود بر اعمال مشابه اداره بدست آورده، صرفا آینده را پیش بینی کند و پیش از وقوع عمل (اعم از تصمیم یا اقدام) به منظور اصلاح امور مبادرت به توصیه و پیشنهاد کند، دیگر نمیتوان اقدام مزبور را نظارت دانست .
با توجه به آنچه گفته آمد، کنترل همکارانه همان کنترل به معنای نظارت است که معمولا توسط نهاد بازرسی یا آمبودزمان اعمال میشود و باید گفت آن روی سکه کنترل همکارانه /نرم یا نظارت، صرفا پاسخگویی توضیحی قرار میگیرد.
pp :٢٠٠٠ ,Reif)؛ بنابراین ، میتوان چنین استدلال نمود که آمبودزمان تنها تأسیسی است که به معنای واقعی یک ناظر محسوب میشود و صرفا دربردارنده عنصر جوابدهی پاسخگویی است و مقامات و نهادهای مشمول نظارت تنها موظف به پاسخگویی توضیحی در مقابل آن هستند.
Lastra, Rosa and Shams, Heba (2000); Accountability: Ex Ante or Scrutiny, Ex Post or Control and Transparency, paper presented at Conference on Rules, Incentives and Sanctions Enforcement in Financial Regulation, Financial Markets Group, London School of Economics Pelizzo, Riccardo and Rick Stapenhurst (2008); «Tools for Legislative Oversight: An Empirical Investigation», in: Legislative Oversight and Budgeting: A World Perspective, Rick Stapenhurstet al.
(
, 
, 
)
