چکیده:
نوشتار پیش رو با هدف بررسی اندیشه های ناصرخسرو در خصوص عقل و خردگرایی, مبانی فلسفی و اعتقادی و آموزه های اخلاقی آن به رشته تحریر درآمده است. در این مقاله از رویکرد کیفی و با بهرهگیری از روش تحلیل منطقی فرارونده در دو گام انجام شده است. در گام اول به تبیین ویژگیهای عقل و خردگرایی،و درگام دوم به تبیین شروط لازم برای تحقق ویژگیهای عقل و خردگرایی از دیدگاه ناصرخسرو، .ودر نهایت به استنتاج آموزه های اخلاقی منتج شده ازعقل و خردگرایی می پردازد. و تجزیه تحلیل اطلاعات با استفاده از نظام مقولهای (استقرایی) انجام شده است بدین صورت که بعد از کدگذاری ، بین آنها ارتباط مفهومی برقرار گردید که در نهایت به مفاهیم کلیدی و اساسی به عنوان مولفه های اساسی حاصل گردید. که یافتههای حاصل از مفاهیم عقل و خرد گرایی شامل: عقل کیمیای سعادت،عقل پادشاهی انسان در دو جهان،نخستین مبدع،عقل توانمند،عقل جاودان،عقل دانش پذیر،عقل کیمیای صلاح می باشد و مفاهیم حاصل ازشروط لازم برای تحقق عقل و خردگرایی شامل:داشتن عبودیت، ، داشتن عملکرد علمی ودینی، کسب نمودن معرفت باطنی و دینداری می باشد. که در نهایت, آموزه های اخلاقی عقل گرایی منتج شده شامل: رسیدن به معرفت الله ،تحقق سلوک اخلاقی، استدلال گرایی (سنجش صحت وسقم امور با معیار و دلایل منطقی و عقلانی) استقلال اندیشه و تقلیدگریزی، کسب معرفت ودانایی،مهار تمایلات نفسانی و عاقبتاندیشی می باشد.
The tendency to wisdom and its description are one of the
most prominent and important features of Naser Khosrow's
writings. The present article is intended to investigate Nasser
Khosrow's thoughts on reason and rationality, philosophical and
religious foundations, and his educational teachings. After
describing and explaining Naser Khosrow's Philosophical and
Educational Perspective, the author looks at the nature of reason
and rationality to study the resulting educational teachings. In
this article, the author has used descriptive, analytical, and
documentary methods using library and electronic resources to
describe concepts, analyze and explain the problem. Meanwhile,
information analysis was carried out using a (inductive) category
system. Our findings reveal that Nasser Khosrow believes that
reason is the gift of the goddess of religion and the kimia of
happiness in the two worlds that the wise man, with the help of
which in the world, is protected from sin and in the hereafter
from the fire of Hell. Also, human supremacy affects all the
creatures of the science of appearance and inner being due to the
existence of reason. Accordingly, the educational teachings of
rationalism from the perspective of Nasser Khusraw include the
fulfillment of ethical conduct, self-cultivation, reasoning (the
assessment of the accuracy of the matter with the criterion and
logical and rational reasons) and the independence of thought
and imitation.
خلاصه ماشینی:
(ولی نژاد،1385) بگزار به شکر حق آن کساز پاک دل ای پسر همی گوی کو کرد دل تو عقل را کانسبحانک یا الله سبحان (ناصرخسرو،1370؛ 54،55) ناصر خسرو عقل را رسول خدا می داند و معتقد است که اگر آدمی امر و نهی این رسول را اطاعت کند؛ به مقصد خواهد رسید: بنگر تا عقل کان رسول خدای استبنگر، پیوستی آن چه گفت بپیوند بر تو چه خواند که کرده ای ز رذایلبنگر، بگسستی آن چه گفت بگسل (همان،138) کسب نمودن معرفت باطنی ناصرخسرو قوه تعقل در انسان را پیش نیاز شناخت بشری میداند و بر این باور است که عقل, گوهری از جانب خداست و تنها انسان است که به داشتن این گوهر سرفراز است و این عقل لطیف, او را برمی انگیزد که «باز جوید تا این علم را چرا کرده اند و مر این را بدین جا به چه کار آورده اند و چگونه خواهد بودن حال تو پس از آنکه از این سرای بیرون شوی؟» (قبادیانی،1341 ص210) ناصرخسرو خرد را ابزار پی بردن به اسرار کائنات می داند و معتقد است که برای حصول به علم حقیقی، علمی که عقل طالب آن است، باید به چون و چرا متوسل شد، چون و چرایی که زاده عقل است و نشانه کمال آدمی می باشد و انسان را از دیگر جانوران ممتاز می سازد.