چکیده:
در فقه اسلامی، روابط بین ملّتها و دولتها (روابط دیپلماتیک) دارای اهمیت فراوانی
است. بی توجهی به متون و احکام اسلامی در حوزه دیپلماتیک، سبب خواهد شد تا قوانین
غربی که گاه مغایر با احکام اسلامی است، در این حوزه بر ما تحمیل و در جامعه اسلامی
گسترش و نهادینه گردد. از این رو، ضرورت دارد تا به این امر مهم بیشتر پرداخته شود. بر
این اساس، پژوهش حاضر به بررسی مصونیت دیپلماتیک از منظر فقه اسلامی پرداخته
است. روش این پژوهش کتابخانه ای با رویکرد توصیفی و تحلیلی است. یافته های پژوهش
نشان می دهد قوانین فقه اسلامی در برخورد با اقوام، سران کشورها، زمامداران و پیروان
ادیان الهی برمبنای اصل رعایت احترام، مروت و نزاکت در روابط بین الملل و تساهل دینی
بنا شده است. درخصوص مصونیت دیپلماتیک دو نوع نظریه بین مذاهب اسلامی وجود
دارد. یک: پذیرش نسبی دو: عدم پذیرش مصونیت. در نظریه پذیرش نسبی، طبق دیدگاه
ابوحنیفه، مستامن ملتزم به کلیه احکام اسلام نبوده و فقط در مورد جرایم حق الناس مورد
تعقیب جزائی قرار خواهد گرفت. بنابراین مصونیت سیاسی به طور محدود (درخصوص
جرایم عمومی و حق الله) اعمال می شود. اکثر فقهای اهل سنت و همچنین فقهای یشعه قائل
به نظریه دوم، ارتکاب جرایم از سوی سفیر (مستامن) را مشمول صلاحیت تقنیی ن و قضائی
اسلامی می دانند. بنابراین اصولا جرایم ارتکابی از سوی مستامن، مطابق نظریه مشهور
فقهای اسلامی، مشمول مصونیت نمی باشد.
خلاصه ماشینی:
واژه دیپلماسی بهگونههای مختلف تعریف شده است؛ مانند(دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، 1391، ص۲۱۰): - اداره امور بین الملل به وسیله سفیر و دیگر مأموران دیپلماتیک - اداره امور بین دولتها به وسایل مسالمتآمیز؛ - هنر دیپلمات در اداره امور خارجی دولت به وسایل مسالمتآمیز، بهویژه با مذاکره و گفتگو اما در یک جمعبندی از همه تعاریف ارائه شده میتوان چنین بیان داشت که: دیپلماسی روشی است برای حل و فصل مسائل مربوط به روابط خارجی دولت، بهوسیله گفتگو یا هر روش مسالمتآمیز دیگر».
رائول ژنه در تعریف این واژه میگوید: حقوق دیپلماتیک شاخهای از حقوق عمومی است که درباره اعمال و نظامات روابط خارجی دولت و نمایندگی او در خارج بحث میکند؛ یعنی هم از امور بینالملل و هم از نحوه اجرای آنها (صدر، 1376، ص4).
مصونیت از تعرض در موارد زیر قابل تفکیک است: الف) مصونیت محل کار مأموریت دیپلماتیک ب) مصونیت نوشتهها و اسناد دیپلماتیک ج) مصونیت شخصی مأمور دیپلماتیک د) مصونیت خانواده دیپلماتیک 4) مصونیت قضایی: وظایف خاص مأموران سیاسی و موفّقیت نمایندگی آنها در یک کشور مستقل ایجاب میکند در معرض تعقیب جزایی و رسیدگیهای حقوقی قرار نگیرند و این بدین معناست که دولت میزبان صلاحیت قضایی یا قانونی برای رسیدگی نداشته باشد، بلکه دولتها از اعمال صلاحیت خود در مورد دیپلماتها خودداری میکنند.
تدوین قوانین و مقرّرات مربوط به حقوق بینالملل و خصوصاً مصونیتها و مزایای مربوط به نمایندگان سیاسی و کنسولی دولتها نزد یکدیگر، در قالب امروزی آن، در جوامع غیرمسلمان غربی پررنگتر دیده میشود، لذا غربیها و حتّی برخی مسلمانان غربگرا نیز تصوّر میکنند اسلام در این زمینه حرفی برای گفتن ندارد؛ این در حالی است که سفارت در اسلام، از جایگاه ویژهای برخوردار است.