چکیده:
هنرمندان دوران اولیه اسلامی با مهارت و دقت بالایی به ارائه شیوههای نوین نقوشنگاری دست یافتند. نقوش تزیینی و ترکیبی «انسان-خط» تحولی نوین در کتیبهنویسی تزیینات برجسته آثار فلزی دوران سلجوقیان و شیوههای نوین تزیینات دوران اسلامی ایجاد نمود. این نقوش عمدتاً ترکیبی از خطوط رایج آن دوران و اتصالات زیبایی از سرهای استیلیزه انسانی و یا نیمتنههای انسان بوده و مفاهیم و معانی باطنی و آشکاری دارند که هر کدام کاربردها و ویژگیهای بصری خاصی را در این آثار جلوهنمایی کردهاند. سؤالاتی که مطرح میشود اینها هستند: 1. شیوه «انسان-خط»نگاری در آثار فلزی سلجوقیان دارای چه کاربردهایی است؟ 2. ویژگیهای بصری کتیبههای تصویری آثار فلزی دوره سلجوقی چه ارتباطی با مضامین آنها دارند؟ نقوش ترکیبی-تزیینی «انسان-خط» با کاربردهای بصری و مفهومی در میان آثار فلزی دوره سلجوقی نقشاندازی گردیدهاند. ویژگیهای بصری این نقوش مرتبط با معانی و مضامین روایی کتیبهها در راستای القای اعتقادات درونی مردمان آن دوره به طلسم و تعویذ مؤثر برای مالک اثر میباشند. سابقاً در پایان نامهای از نگارندگان این پژوهش، کاربردهای نقوش ترکیبی «انسان-خط» مورد بررسی و پژوهش قرار گرفته است. از اهداف این پژوهش میتوان به اینها اشاره نمود: 1. بررسی کاربردهای مفهومی و بصری نقوش ترکیبی «انسان-خط» بر روی آثار فلزی دوران سلجوقیان. 2. بررسی ارتباط کاربردهای بصری و مفهومی نقوش ترکیبی «انسان-خط» سلجوقیان. این تحقیق به روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از دادههای کتابخانهای، مقالات و سایتهای معتبر انجام گردیده است.
Artists of the early Islamic period achieved on skills and high accuracy to provide new ways of decorative motifs. Decorative motifs and composite of "Man-calligraphy" created a new development decoration of description outstanding in metal works and new ways of ornaments in Seljuk period. These designs are a combination of calligraphy during the same period and stylized human heads or bust beauty of human connections and with inner concepts and meaning but evident. Each of which has specific visual usage and Properties in these works. The questions that arises are: 1. What applications are in the style of "Man-calligraphy" in the Seljuk metalwork? 2. What are relationship visual Properties of “Man-calligraphy” in the metal works of the Seljuk period with their content? "Man-calligraphy" motifs with visual and conceptual applications are among the works of the Seljuk period. The visual Properties of these motifs are related to the meanings and content validity of the underlying belief in amulets and talisman are effective for its owner. Previously, in the thesis of the authors of this research, the applications of combined “Man-calligraphy” have been investigated. the aims of this can be cited: 1. Study on the conceptual and visual uses motifs “Man-calligraphy” in the Metalwork of Seljuk period. 2. Study on the relationship conceptual and visual uses motifs “Man-calligraphy” in the Metalwork of Seljuk period. This research has been done with analytical and descriptive study and using data library, articles and prestigious sites.
خلاصه ماشینی:
امــا از تحقيقــاتي کــه مخــتص بــه کتيبــه هــاي تصــويري «انسـان -خـط » ظـروف فلـزي دوران سـلجوقي پرداختـه باشـند مـي تـوان بـه پايـان نامـه اي بـا نـام : «مطالعـه نقـوش ترکيبي «انسان -خـط » در هنرهـاي صـناعي دوره سـلجوقي» از نگارنـدگان ايـن مقالـه اشـاره نمـود.
نعمـت اسـماعيل عـلام در کتـاب هنرهــاي خاورميانـه در دوران اسـلامي بـدين تزيينـات اشـاره مـيکنــد: نوشته هـايي بـه خـط نسـخ و کـوفي بـر روي بعضـي از آثـار فلـزي دوران سـلجوقي ديـده مـيشـود کـه دنبالـه بـالايي بعضي از حروف بـه اشـکال سـر انسـاني منتهـي مـيشـود و ايـن ابتکـاري اسـت کـه بـه سـلجوقيان نسـبت داده شـده اســت (عــلام ،١٢٨:١٣٨٦).
همچنــين ديمانــد در کتــاب راهنمــاي صــنايع اســلامي دربــاره ايــن گونــه تزيينــات چنــين مينويسـد: در دوران سـلجوقيان هنرمنـدان بـر روي آثـار فلـزي کتيبـه هـايي بـا خـط کـوفي و نسـخ مـينوشـتند کـه انتهاي حروف آن ها به شـکل سـر يـا بـدن جانـداران در آورده شـده اسـت .
بـا توجـه بـه بررسـياتي کـه در زمينـه ويژگـيهـا و کاربردهـاي نقـش ترکيبـي «انسـان -خـط » بـر روي انـواعي از ظـروف فلـزي (آبريـز، سـطل يـا کتـري، قلمــدان ، کاسـه يــا جـام ) دوران ســلجوقيان در ايـران انجــام گرديـد، اکنــون لازم اسـت بــا دسـته بنــدي ايــن نقوش در جداول به جمع بندي دقيقي از کاربردهاي مفهومي و بصري نقوش بپردازيم .