چکیده:
شاهنامههای بایسنقری و طهماسبی، از شاهکارهای هنری و فرهنگی ایران محسوب میشوند. شاهنامۀ بایسنقری در دوره تیموری و در مکتب هرات نگارگری شده و شاهنامۀ طهماسبی در دوره صفوی و در مکتب تبریز کتابت شده است. صحنههای نقاشی شده در این دو نسخه ارزشمند، دارای سپرهای جنگی است که نقوش بسیار زیبا و غنی بر آن قابل مشاهده است. این پژوهش در پی آن است که با بررسی نقوش سپرهای جنگی در دو شاهنامه، انواع نقوش را دسته بندی و از نظر نوع طراحی و رنگ مورد بررسی و تجزیه و تحلیل کمی و کیفی قرار دهد؛ تا دریابد نقوش غالب دو شاهنامه چیست؟ و نقوش سپرهای شاهنامه طهماسبی متأثر از شاهنامۀ بایسنقری بوده است؟ برای نیل به این هدف با گردآوری اطلاعات کتابخانهای و اسنادی و به روش تحلیلی-توصیفی، نگارههای سپردار هر دو شاهنامه استخراج و نقوش آن بیرون آورده و شرح داده شد و مورد مطالعه تطبیقی قرار گرفت. نقوش شاهنامه بایسنقری را انواع نقوش هندسی، لوتوس، شمسه، اسلیمی، گلهای پنج و شش پر درشت تشکیل میدهند. کاربرد نقوش هندسی در شاهنامه طهماسبی کمتر شده و به جای آن انواع نقوش اسلیمی ماری، اسلیمی و ختایی و اسلیمی در هم، به کار گرفته شده است که ظریفتر و پر جلاتر کار شدهاند. زمینه اکثر سپرهای شاهنامه بایسنقری به رنگ اکر، مشکی و سورمهای است و نقوش روی آن طلایی، سبز، آتشی، آبی و اکر است در حالی که تقریبا تمام نقوش شاهنامه طهماسبی با رنگ طلایی ترسیم شده و زمینه نقوش غالبا از رنگهای متنوع آبی، سبز، قرمز، سورمهای، نارنجی و سیاه تشکیل شده است. سنت ترسیم سپرهای جنگی منقوش، برای شاهنامه طهماسبی، در ادامه شاهنامه بایسنقری است اما نقوش همانندسازی نشدهاند.
Beyznqiri and Tahmasbi Shahnamehs are considered to be artistic and cultural masterpieces of Iran. The Shahnameh of Baisnqiri has been photographed at the Herat School during the Timurid period whereas the Tahmasebi Shahnameh has been written in the Tabriz school during the Safavid period. The scenes depicted in these two precious versions contain war shields that are very beautiful and rich in motifs. This research, by examining the designs of war shields in the two Shahnamehs, seeks to classify different types of motifs as well as examine and make a quantitative and qualitative analysis in terms of design and color, in order to determine the dominant designs of the two Shahnamehs. Also, this study tries to find out to what extent the designs of Tahamsbi Shahnameh have been influenced by Baisnqiri Shahnameh. For achieving this goal, library and documentary information were collected, and by analytical-descriptive methods the drawings of the two Shahnamehs containing war shields were selected and the motifs were extracted and described and studied comparatively. The motifs of Shahnameh Baisnqiri contain all kinds of geometric motifs, Lotus, Shamsa, Eslimi, five and six large flowers. The use of geometric designs in the Tahmasebi Shahnameh has been reduced, and instead of those, Eslimi and Khataee types were used which are more delicate and elaborate. Most of the Shahnameh shields backgrounds are black, dark blue, and its motifs are golden, green, fire and blue, while almost all the motifs of the Tahmasebi Shahnameh are drawn in golden colors and the background of motifs is often made up of various colors of blue, green, red, black, orange and black. The tradition of drawing the shields in Tahmasebi Shahnameh is in the continuation of Shahnameh Baisnqary, but the motifs have not been copied.
خلاصه ماشینی:
اين پرسش در ذهن شکل ميگيرد که براستي اين نقوش بر چه الگو و معياري ترسيم شده اند و چه تأثيراتي بر يکديگر گذارده اند؟ و با تشخيص نقش سپر، ميتوان به هويت صاحب سپر پي برد؟ اين پژوهش در پي آن است که ابتدا با دسته بندي نقوش سپرهاي هر دو شاهنامه رابطه معناداري بين نقوش و جنگجوي نگاره در يابد و پس از آن انواع اين نقوش را از نظر نوع طراحي و رنگ مورد بررسي و تجزيه و تحليل کيفي قرار دهد تا طرح هاي مختلف هر سپر مشخص شود و در پايان با مطالعه تطبيقي بين نقوش سپر دو شاهنامه دريابد که اين نقوش پس از گذشت نزديک به يکصد سال چه تغييري کرده اند و به چه ميزان نقوش سپرهاي شاهنامه طهماسبي از شاهنامه بايسنقري متأثر بوده اند.
عنوان مقاله : بررسي نقوش سپرهاي جنگي در نگاره هاي شاهنامه بايسنقري و طهماسبي 135 شاهنامۀ طهماسبي در دوران هنرپروري شاه طهماسب ، شيوه هاي نوين در هنر نگارگري ايران با عنوان مکتب تبريز شکل گرفت که اوج تحول و تکامل در نقاشي ايراني بود(احمدينيا، ١٣٩٣: ٤٠).
نخستين برگ شاهنامه تهماسبي، با عنوان مقاله : بررسي نقوش سپرهاي جنگي در نگاره هاي شاهنامه بايسنقري و طهماسبي 136 عنوان «دربار کيومرث » از شناخته شده ترين نقاشيهاي ايراني، جزو مجموعه موزه آقاخان است ؛ سلطان محمد نگارگر، نقاش برجسته دربار صفوي، به مدت سه سال بر روي اين نقاشي کار کرده است (٤٢ :٢٠٠٩ ,Saadi-Nejad).