چکیده:
«هانا آرنت»، اندیشمند سیاسی، با طرح مقوله «فضیلت مدنی» و نقد دموکراسی لیبرال، سعی در ارائه راه‌حلی برای استقرار زندگی نیک در زمانه خود دارد. در «فضیلت مدنی» آرنت، انسان‌ها باید بتوانند آزادی و برابری خود را به عنوان شهروند و در فضای گفت‌وگو و تعامل به دست آورند. از سوی دیگر، «آمارتیا سن» در رهیافت توسعه انسانی، با نقد نظریه مدرنیزاسیون و اقتصاد رشد، درصدد اخلاقی کردن اقتصاد در حیطۀ اندیشۀ سیاسی است. سن با مقولۀ «توانمندی» خود، توسعه را «به مثابه آزادی» ترسیم کرده است و توانمندی را راه-کاری به سوی آزادی انسان می‌داند که در فضایی برابر و اخلاقی، هر فرد انسانی ضمن کارگزاری و توانایی لازم در برابر دیگران، امکان گفت‌وگو و مباحثه در موقعیت و فضایی دموکراتیک داشته باشد. پرسشی که در این مقاله مطرح می-شود این است که نسبت «فضیلت مدنی» در اندیشه سیاسی آرنت و رویکرد «توانمندی» در توسعۀ انسانی آمارتیا سن با توجه به تاکیدی که بر عاملیت دارند، چگونه است. بر اساس پرسش در نظر گرفته شده، فرضیه مبنی بر این است که می‌توان «توانمندی» آمارتیا سن را در راستای «فضیلت مدنی» آرنت دانست که اولویت اساسی هر دو، کارگزاری و عاملیت انسانی است. در این مقاله نشان داده می‌شود که «توانمندی» در اندیشه سن در وجه مدنی خود با عنوان فضای مفاهمه و تعامل، با «فضیلت مدنی» آرنت که همانا مسئولیت شهروندی در فضای گفت‌وگو و تعامل است، می‌تواند اشتراک معنایی و عملی داشته باشد.
خلاصه ماشینی:
بر این اساس در «حوزه عمومی »، کنش مدنی در فضایی کـه در آن افـراد بـه عنـوان شهروند از آزادی و قدرت برخوردارند، امکان پذیر است ؛ به طوری که آرنت ، شـهروندی و فضیلت مدنی را در کنار هم قرار می دهد و از شهروندانی مسـئولیت پـذیر و فعـال بحـث می کند که باید در امور عمل و مشارکت داشته باشند.
نقش سازندة آنها در مفهوم سازی از نیازها (سن ، ١٣٨١: ١٦٣) بدین ترتیب وجه مدنی رویکرد «توانمندی » سن در دموکراسی آشکار می شود، آنگـاه که مردم قدرت دارند؛ به این معنی که با امکان برابری ای که به وجود مـی آورد، بـه هـر کسی صرف نظر از موقعیت اجتماعی ، اقتصادی و غیره که دارد، آزادی مشارکت در امـور مختلف اعطا می شود و فرد انسانی از زاویة کنشگری ، قدرت انتخاب دارد.
بـه طور کلی نگرش «دموکراسی مشورتی » سن مبتنی بر ایـن اسـت کـه شـهروندان هنگـام گفت وگو، امکان بروز توانمندی های خود را دارند؛ به طوری که هـر کسـی بـا توجـه بـه امکانی که برایش به وجود آمده است ، می تواند ضمن اینکه خود به عنوان کنشگری آزاد نقش ایفا کند، در همبستگی و عمل متقابل با دیگران به راه حل بهتری برای دستیابی به خواسته های خود برسد.
با این وجود باید به این توجه داشـت کـه فضـیلت مـدنی آرنت ، فرد انسانی را در وضعیتی مدنی و بیناانفسی می بیند که عاملیت همراه بـا قـدرت به عنوان فرد در همزیستی با دیگران است ؛ در حالی که در توانمندی سن ، فـرد انسـانی نیاز به حمایت و کمک برای شکوفایی توانایی های خـود دارد و بـه نـوعی انسـان بمـاهو انسان به صرف قرار گرفتن در ارتباط با دیگران نمی تواند قدرت و عاملیت داشته باشد.
(
, 
, 
)
