مقایسه‌ی تطبیقی گونه‌شناسی سازمان فضایی و عناصر کالبدی دوره‌های قاجار و پهلوی خانه‌های سنتی شهر کرمانشاه مقاله

خانه‌های سنتی مهم‌ترین مکان برای نشان دادن سبک زندگی در گذشته هستند. عدم شناخت و درک این ساختمان‌ها به‌تدریج ساختار خانه‌‌ها را به‌سمت جایگزینی این ساختمان‌ها با ساختمان‌های معاصر هدایت می‌‌کند. کرمانشاه شهری با تاریخچه‌ی غنی و محلات تاریخی روزگاری بسیاری از خانه‌های ارزشمند را در خود جای داده بود؛ اما به‌واسطه جنگ تحمیلی، توسعه، مهاجرت، تغییر سبک زندگی، بخش‌های وسیعی از بافت و خانه‌های ارزشمند شهر دچار تغییر شده است. این پژوهش به گونه‌شناسی خانه‌های تاریخی کرمانشاه در عهد قاجار و پهلوی می‌پردازد؛ این گونه‌شناسی شامل موضوعاتی ازجمله نظام کالبدی، چیدمان فضایی، ارتباطات کالبدی، شیوه‌های تعریف فضا (فضای باز، فضای پوشیده، فضای بسته) می‌باشد. هدف از این مطالعه و بررسی الگوشناسی ابنیه جهت بهبود این بناهای ارزشمند و نجات آن‌ها در برابر پیدایش بناهای غیرمتعارف است . برآیند این پژوهش امکان تفکیک و دسته‌بندی خانه‌های تاریخی شهر کرمانشاه را براساس ویژگی‌های شکل و فرم را فراهم می‌آورد. این مقاله به‌دنبال پاسخ‌گویی به دو پرسش است؛ خانه‌های سنتی در شهر کرمانشاه به چند گونه قابل دسته‌بندی هستند؟ الگوهای استخراج شده از خانه‌های دوره‌ی قاجار و پهلوی چیست؟ روش گردآوری اطلاعات به‌صورت میدانی و اسنادی (کتابخانه‌ای) و روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است. نتایج به‌دست آمده نشان می‌دهد، خانه‌های دوره‌ی قاجار ساختاری درون‌گرا و در اواخر دوره‌ی قاجار به‌صورت درون‌گرا-برون‌گرا و در دوره‌ی پهلوی به‌صورت برون‌گرا بود که این تحول متأثر از بسیاری از فاکتورها از جمله تغییرات ناشی از دگرگونی الگوی معماری، تأثیرات معماری غرب و تحول در ساختارهای اجتماعی و فرهنگی جامعه در این دوران می‌شود؛ همچنین خانه‌ها در دوره‌ی قاجار به‌صورت یک‌حیاطه، دوحیاطه، سه‌حیاطه، و چهارحیاطه بوده‌اند، ولی در دوره‌ی پهلوی به یک‌حیاطه تغییر یافته‌اند. حذف تدریجی هشتی، انتقال آشپزخانه از زیرزمین و حیاط اختصاصی در دوره‌ی قاجار به حیاط و در ارتباط با آن در دوره‌ی پهلوی، انتقال راه‌پله از گوشه‌ها به محور اصلی بنا هم از دیگر تغییرات این دوره است. کاهش فضای بسته و افزایش فضای باز هم ازجمله تغییرات خانه‌های تاریخی در دوره‌ی پهلوی است؛ همچنین سه گونه‌ی سنتی، فرنگی و تلفیقی در این خانه‌ها مشاهده گردید.