چکیده:
آینده‌پژوهی در فرایند آمایش سرزمین، به تصمیم‌گیران اجازه می‌دهد در فرایند تصمیم‌گیری در مسائلی با پیچیدگی‌های زیاد و عدم قطعیت‌های بالا، با تمرکز بر پیشران‌های کلیدی به حل مسائل مبهم و دیریاب فایق آیند. در پژوهش حاضر تلاش شده است تا با مشارکت مدیران استان گلستان و خبرگان دانشگاهی، مهم‌ترین پیشران‌های تغییر در زمینۀ آمایش سرزمین شهرستان گرگان شناسایی شود تا بر پایۀ آن، مسیر درستی به سوی آیندۀ مطلوب ترسیم کرد. این پژوهش تحلیلی‌پیمایشی است و داده‌های مورد نیاز با بررسی منابع علمی و اسناد توسعه و آمایش استان گلستان و همچنین از طریق مصاحبه و نشست‌های تخصصی جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل شده است. با بررسی منابع علمی، 77 عامل مؤثر بر تغییر کاربری‌های سرزمین فهرست شدند. از میان 77 عامل، تعداد 22 عامل نماینده طی نشست تخصصی انتخاب شدند. از دو گروه و در مجموع 70 نفر، شامل مدیران سازمان‌های مرتبط با فرایند آمایش سرزمین در شهرستان گرگان و متخصصان دانشگاهی طی پرسش‌نامۀ حضوری و آنلاین درخواست شد مقایسۀ زوجی میان عوامل تأثیرگذار صورت پذیرد. با کاربرد تحلیل ساختاری و ماتریس اثرات متقاطع مهم‌ترین عوامل بررسی و سنجش شدند. نتایج نشان داد از میان 22 عامل، عوامل «سیاست‌های دستوری»، «فناوری»، «خدمات دولتی در بخش‌های چهارگانه» و «زیرساخت‌های حمل‌ونقل انرژی» پیشران‌های کلیدی تغییر در اجرای آمایش شهرستان گرگان هستند. متغیر «سیاست‌های دستوری» مورد توافق هر دو گروه متخصصان دانشگاهی و مدیران شهرستان است، در درجۀ اول اهمیت قرار دارد و می‌تواند به‌عنوان پیشران کلیدی، بر سایر متغیرها اثرگذار باشد.
Foresight analysis in land-use planning lets decision makers overcome complexity and reduce uncertainty through a focus on key drivers. This study attempts to identify the most important drivers of change in land use/cover planning in Gorgan Township with the participation of managers and academic experts towards a desired future. The approach is normative and the required data were obtained through investigation of scientific literature and land-use planning documents of Golestan Province. Interviews and meetings with experts also inform the process. Following a literature review, 77 effective factors on the future of land use/cover in the Province were identified. Among these, 22 representative factors were selected according to expert opinions. Two groups, totaling 70 people, consisting of managers of organizations in Golestan Province with links to land use planning and academic experts were asked to answer an online or in-person questionnaire of the effective factors. The structural analysis and cross-impact matrix were applied to the data. According to the result, the factors “Imperative policies”, “Technology”, “Governmental Services” and “Transportation and energy infrastructure” are the key drivers of change in land use/cover and affect the implementation of land-use planning in Gorgan Township. Both groups approved the "Imperative policies" as the most significant key driver which can affect other factors.
خلاصه ماشینی:
ضمن اين هـدف ، به اين پرسش پاسخ داده خواهد شد که آيا در شناسـايي پيشـران هـاي کليـدي شهرسـتان گرگـان ، بـين ديدگاه مديران استان گلستان و خبرگان دانشگاهي اختلاف نظر وجود دارد يا خير؟ و در صورت وجـود پاسخ مثبت ، اين اختلاف نظر از کدام جنبه هاست ؟ پيشينۀ نظري پژوهش آينده پژوهي و تعيين پيشران هاي کليدي در حوزة برنامه ريزي براي توسعه در ايران ، اولـين بـار در سال ١٣٨٤ با تنظيم سند چشم انداز بيست سالۀ کشور با افق ١٤٠٤ بـه کـار رفتـه اسـت (هاشـمي، ١٣٩٥: ٣).
همچنين پيشران هاي کليدي در مطالعات عنابستاني و کهنوج (١٣٩٧) در اشتغال زايي فعاليت هـاي کشت و صنعت در مناطق روستايي شهرستان جيرفت ، امين فرجي و همکاران (١٣٩٦)، علياکبـري و همکاران (١٣٩٧)، نصر (١٣٩٨)، مولايي و همکاران (١٣٩٧)، دده زاده سيلابي و احمديفـرد (١٣٩٨) در توسعۀ گردشگري، اميدي شاه آباد و همکاران (١٣٩٨) شکل دهي الگوي آمايش فضاهاي روسـتايي در استان لرستان ، اميري و نيليپور طباطبـايي (١٣٩٧) آينـدة نفـت خـام در افـق ١٤١٤، ملـک زاده و همکاران (١٣٩٥) توسعۀ شهري در کرج ، زالـي و منصـوري بيرجنـدي (١٣٩٣) توسـعۀ حمـل ونقـل پايدار در افق ١٤٠٤، فرجي و همکاران (١٣٩٧) اثرات منطقه اي خشک شدن درياچۀ اروميه با رويکرد سياسي، رهنما و همکاران (١٣٩٨) احياي منطقۀ شهري قلعه آبکوه در مشهد، امين نيـري٢ و همکـاران (٢٠١٧) در توسعۀ منطقه اي و تالشي ٣ و همکاران (٢٠١٧) الگوي پوشش زمين در مناطق روسـتايي را با استفاده از روش تحليل اثرات متقاطع و ميک مک تعيين کردند.
(
, 
, 
)
