چکیده:
پایاننامهها و رسالههای الکترونیکی،نسل جدیدی از مدارک علمی محسوب میشوند که دیجیتالیزاد هستند و تمامی مراحل تهیهء آنها از مفهومسازی و نوشتن گرفته تا آرشیو و مجموعهسازی و سازماندهی،همه به صورت الکترونیکی و بدون دخالت ابزارهای چاپی انجام میشود.این مدارک نتیجهء کاربرد وسیع فناوری اطلاعات و ارتباطات در حوزهء اطلاعرسانی و ارتباطات علمی هستند،به همین دلیل نیز اقبال روزافزونی در میان دانشگاههای جهان نسبت به این مدارک دیده میوشد.ماهیت دیجیتالی این منابع سبب شده است مسائل مربوط به آنها مانند تولید،حفاظت و نگهداری،دسترسی،و حقوق پدیدآورندگان جدا از همتایان چاپی مورد توجه قرار گیرد.ازاینرو،در این مقاله پس از تعریف این مدارک و ارائهء چرخهء حیاتشان،مزایای آنها بیان میشود.در ادامه نیز ابعاد گوناگون پایاننامهها و رسالههای الکترونیکی شامل کاربرد چندرسانهایها،حقوق پدیدآوردندگان،دسترسی،حفاظت،قالبهای نشر،آموزش کاربران،و تأثیر آنها بر کتابخانهها بهطور مشروح بحث خواهد شد.
خلاصه ماشینی:
"اهمیت این مدارک و محدودیتهای شکل چاپی آنها در ارائه و دسترسی(26:1-9) منجر به پیدایش شکل الکترونیکی آنها در سالهای اخیر با عنوان پایاننامهها/رسالههای الکترونیک4(پارسا)5شده است.
پارسا که حاوی نتایج پژوهش یک دانشجوی تحصیلات تکمیلی و از لحاظ محتوا شبیه به نمونهء چاپی خود است(25)، دیجیتالیزاد7محسوب میشود و ارائه، دسترسی،و آرشیو آن از ابتدا به صورت الکترونیکی امکانپذیر است(26:1-9)؛ اگرچه اغلب این مدارک تنها به شکل متنی ارائه میشوند،اما رسانههای الکترونیکی قابلیتهایی دارند که میتوانند ویژگیهای چندرسانهای،پویانمایی،و تعاملی را در پارسا فراهم آورند(4).
ورود فرامتن و فرارسانه در پارسا سبب پیدایش نسل جدیدی از این محملهای اطلاعاتی شده که بر تواناییها و قابلیتهای آنها افزوده و ساختاری غیر خطی را به وجود آورده است که میتواند افکار و مطالب بسیار پیچیده را به کمک عناصر متنی و غیر متنی به صورت چند وجهی ارائه کند (6:221-227).
یکی از علل افزایش تقاضا برای پارسا آن است که این مدارک در دسترسی همیشگی جامعهء عظیمی از کاربران در داخل و خارج از دانشگاه در هر ساعت از شبانهروز هستند،درحالیکه برای نسخههای چاپی چنین امکانی وجود ندارد.
حفاظت و دسترسی نیز یکی از چالشهای عمدهء برنامههای پارسا محسوب میشود،زیرا از طرفی هدف اصلی پارسا امکان دسترسی همگانی به پژوهشهای دانشجویان در سراسر دنیاست و از سوی دیگر حفاظت و نگهداری از این منابع به برنامهریزی منسجم و بلندمدت نیاز دارد.
از آنجا که پارسا مدرکی است که از همان ابتدا به شکل دیجیتالی تولید میشود و نسخهء چاپی پشتیبانی برای آن وجود ندارد، برنامههای حفاظت از آنها از اهمیت فراوانی برخوردار بوده و نیاز به دقت فراوانی دارند (18:319-329؛24:61-72)."