چکیده:
یکی از نقاط حساس و ژئوپلیتیک منطقه خاورمیانه از لحاظ منابع نفت و گاز و همچنین امور سیاسی امنیتی و نظامی، حوزهی خزر میباشد. اهمیت این حوزه برای ایران به صورت راهبردی بوده و تمام تغییر و تحولات در آن بر استراتژی ملی جمهوری اسلامی ایران تاثیرگذار میباشد. پس از فروپاشی شوروی سابق در دسامبر 1991 و ظهور سه کشور جدید ساحلی آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان باعث به وجود آمدن چالشها و فرصتهایی برای ایران در این منطقه شده است، حضور بازیگران منطقهای و فرامنطقهای، به منظور بهرهبرداری از انرژی نفت و گاز از یک سو و منابع سطحی و زیرسطحی این دریا از سویی دیگر و همچنین تعیین رژیم حقوقی این دریا باعث پیچیدگی و اهمیت استراتژیک آن شده است. این تحقیق به دنبال پرسشهای اساسی زیر بوده است: 1- پدیدههای چالش آفرین برای ایران در حوزه ی خزر کدامند؟ 2- چه فرصتهایی برای چالشهای ایران در حوزهی خزر وجود دارد؟ یافتههای تحقیق حاکی از آن است که با استفاده از توانها و استعدادها و شناخت محیط جغرافیایی حوزهی خزر، میتوان چالشها را به فرصتی برای رسیدن به اهداف ملی و منافع ملی تبدیل نمود
خلاصه ماشینی:
پس از فروپاشي شوروي سابق در دسامبر ١٩٩١ و ظهور سه کشور جديد ساحلي آذربايجان ، قزاقستان و ترکمنستان باعث به وجود آمدن چالش ها و فرصت هايي براي ايران در اين منطقه شده است ، حضور بازيگران منطقه اي و فرامنطقه اي ، به منظور بهره برداري از انرژي نفت و گاز از يک سو و منابع سطحي و زيرسطحي اين دريا از سويي ديگر و همچنين تعيين رژيم حقوقي اين دريا باعث پيچيدگي و اهميت استراتژيک آن شده است .
از آن جايي که کشورهاي تازه به استقلال رسيده گريبانگير مشکلات حاد به جاي مانده از زمان شوروي سابق بودند و براي حل مشکلاتشان تنها اميدشان به منابع درياي خزر ازجمله نفت و گاز آن بود، اين کشورها همچنين با مشاهده ضعف حضور سياسي فدراسيون روسيه ، جهت رسيدن به اهداف خود با شرکت هاي چندمليتي قراردادهايي بستند و همين امر باعث شد تا اين منطقه استراتژيکي توجه قدرت هاي منطقه اي و فرامنطقه اي را به خود جلب نمايد.
حال با اين وجود اکثر کشورهاي منطقه اي و فرامنطقه اي با ديدي ديگر به اين دريا نگاه مي کنند؛ و انگار درياي خزر را با نفت و گاز آن مي شناسند، در حالي که سياست جمهوري اسلامي ايران در آسياي مرکزي ، قفقاز و درياي خزر بر همکاري هاي همه جانبه ، اعتمادسازي ، صلح پايدار، بهره برداري عادلانه از منابع طبيعي اين منطقه به منطقه اي با صلح و آرامش استوار و اعتقاد دارد که مردم اين کشورها بايد به اقتصادي شکوفا، رشد و توسعه و رفاه همه جانبه نايل شوند و اين امر ميسر نمي شود، مگر با افزايش همکاري هاي منطقه اي و ارتقاي فضاي اعتماد تضمين صلح و امنيت پايدار.