چکیده:
هدف پژوهش حاضر، واکاوی نظریه ولایت فقیه در اندیشه سیاسی «آیةالله سید علی طباطبایی» است. روش پژوهش توصیفی ـ تحلیلی است و به طور عمده بر مستندات دو کتاب «ریاض المسائل» و «شرح مختصر النافع» استوار است. نظریه ولایت فقیه، حاکمیت فقیه، حوزه اختیارات فقیه، حکومت مطلوب و حکومت نامطلوب در اندیشه سیاسی «صاحب ریاض»، موضوعات کلیدی مورد بحث در این پژوهش هستند. نتایج نشان میدهد که در اندیشه سیاسی صاحب ریاض مساله حکومت از ضروریات است و بر دو نوع حکومت عادل و جائر میباشد. حکومت عادل، همان حکومت مطلوب است که ریاست آن را پیامبر و امامان معصوم: برعهده دارند. در مقابل، حکومت جائر قرار دارد که همکاری با آن جایز نیست. طبق نظر صاحب ریاض، در عصر غیبت، حکومت برعهده فقیه جامع الشرائط بوده و رابطه دین و حکومت از ضروریات است و اجرای احکام منوط به حکومت فقیه میباشد. بر این اساس، صاحب ریاض واگذاری امور جامعه را به حکومت جائر نپذیرفته و تکلیف جامعه را در دوران غیبت امام تعطیلپذیر هم نمیداند. لذا از دیدگاه صاحب ریاض، حوزه اختیارات ولی فقیه بسیار گسترده است و محدوده اختیارات فقیه را همان اختیارات معصوم میداند.
The present research aims to explore the theory of the guardianship of the jurisprudent in the political thought of AyatollÁh Sayyed ÝAli ÓabÁÔabÁī. The research method is descriptive-analytic and is chiefly based on the documentation of the two books “RiÁḍ al-MasÁÞil ” and “SharÎ MukhtaÒar al-NÁfiÝ”. The theory of the guardianship of the jurisprudent, the rule of the jurisprudent, jurisdiction of the jurisprudent, ideal and non-ideal forms of government in the political thought of the SÁhib RiÁÃ, are the key subjects of discussion in this research work. The findings show that the idea of government is essential in the political thought of Sayyed ÝAli ÓabÁÔabÁī. He takes government to be of two forms: government by tyranny and government by just ruler. The government by just ruler is the ideal form of government headed by the Prophet Muhammad (peace be upon him) and the Infallible Imams (peace be upon them). By contrast, there is government of tyranny with which people are strongly prohibited to interact. According to Seyyed ÝAli ÓabÁÔabÁī, in periods of Occultation, a competent jurisprudent is vested with authority and the relationship between religion and government is essential. The enforcement of the precepts or injunctions rests with the rule of a Muslim jurisprudent. Accordingly, Sayyed ÝAli ÓabÁÔabÁī does not admit to confer the affairs of society to a government of tyranny. On the other hand, he maintains that the duties and responsibilities to the Islamic community in periods of Occultation should not be abdicated. Therefore, from the viewpoint of Seyyed ÝAli ÓabÁÔabÁī, the jurisdiction of the jurisprudent guardian is not only extensive but also as identical with the jurisdiction of the Infallible Imams (peace be upon them).
خلاصه ماشینی:
در بخش سوم این اثر، در چند سطر، حوزه اختیارات ولی فقیه از دیدگاه «صاحب ریاض» بررسی شده و معتقد است که تمام اختیاراتی که امام معصوم7 دارد، فقها هم دارند.
بر این اساس، صاحب ریاض دیدگاه کسانی را که برای حکومت، منشای انسانی قائل شدهاند و یا آن را از جانب خدا به رأی و اجتهاد عباد دانستهاند، نمیپذیرند، لذا او منشای مشروعیت را خداوند میداند و پیامبر9 جانشین خداوند است و طبق آیه «النبی اولی بالمؤمنین من انفسهم»، بعد از پیامبر9، امامان معصوم هستند که منصوب از جانب خداوند بوده و در زمان غیبت، منشای مشروعیت هم الهی است که به فقهای عادل و مؤمنان عادل میرسد.
در همان زمان، فقهای دیگری مانند «حسینی مراغهای»، «نجفی، صاحب جواهر»، «کاشف الغطاء» و غیره هم به بحث ولایت فقیه پرداختند و صاحب ریاض هم با توجه به شرایط سیاسی زمان خودش، بحث حکومت را در کتاب فقهی «ریاض المسائل» آورده است که از سه نوع حکومت نام میبرد: 1.
حکومت فقیه جامع الشرائط در اندیشه صاحب ریاض با توجه به جایگاه مرجعیت علمی و شرعی امامان، غیبت امام زمان چگونگی تعیین تکلیف شیعیان در عرصه زندگی سیاسی ـ اجتماعی و به طور خاص، تعامل شیعیان با حکومتهای موجود را به صورت پرسشی اساسی در برابر علمای شیعه قرار داد.
بر این اساس، در اندیشه فقهای شیعی در مورد حکومت در عصر غیبت، سه دیدگاه وجود داشت: در دیدگاه اول، به اعتقاد برخی از فقها در عصر غیبت باید سیاست «صبر و انتظار» در پیش گرفت؛ یعنی اینکه چون شرایط برای احیای تشکیل حکومت امام معصوم7 فراهم نیست، باید تقیه و صبر کرد و در انتظار ظهور حضرت ولی عصر(عج) بود.