چکیده:
پژوهش حاضر تحت نام: «بررسی آثار مولانا بر پایة مکاتب رئالیسم و سوررئالیسم»، در نظر دارد با شیوة
تحقیقی تحلیلی ـ توصیفی آثار جلالالدین محمد مولوی بلخی را (با تکیه بر مثنوی معنوی و غزلیات
شمس) بر اساس شاخصه های مکتب های ادبی رئالیسم و سوررئالیسم، مورد توجه قرار داده و از این منظر
میزان جاذبه های ادبی و فکری و نیز انطباق این آثار را با مکاتب اروپایی گفته شده به خواننده بنمایاند. در
بررسی های انجام یافته آنچه حائز اهمیت است، آن است که: مثنوی و غزلیات مولانا منعکس کنندة
شاخصه های هر دو مکتب، همچون کفههای یک ترازوست. در بعد رئالیستی یا واقعگرایی، مولانا مانند
یک مصلح اجتماعی و حقیقتنگر بر آمال و آلام انسان (به دور از زمان و مکان) انگشت نهاده و
راهکارهای رسیدن به سعادت و پرهیز از شقاوت را با تمثیلاتی روشن و آموزنده فراروی بشر گذاشته
است. از دیگر سو، سرودههای مولانا با ژرف ساخت های جریان سوررئالیسم هم شباهت و همانندی بسیار
به هم میرسانند، به طوری که میتوان آثار و نوشته های وی را نزدیکترین آثار به سبک یاد شده هم
دانست. شاخصه هایی مثل: توجه به ضمیر ناخودآگاه، خواب، رویا و نیز بداههنویسی از آن جمله است
خلاصه ماشینی:
درست است که عقل شارح همه چيز است ولي وقتي به شرح آن ميرسد زبانش الکن است : عقل شرح عشق و عاشقي هم عشق گفت در شرحش چو خر در گل بخفت (همان : ٣١) البته بايد يادآوري کنيم که در ديوان شمس نشانه هاي سوررئاليستي بيشتر است ، آنچنان که وقتي با اشعار اين ديوان مواجه مي شويم ، ابتدا شعر به يک معنايي ميل مي کند زيرا او بدون تأمل در لحظات نادري شاهد ريزش معاني است و اين اشعار خود به خود از اعماق پنهان آدمي مي جوشد و بر زبان شاعر جاري ٨ / فصلنامه تحقيقات جديد در علوم انساني، دوره جديد، شماره بيست و پنجم ، زمستان ١٣٩٨ * * * * * ميشود.
براي نمونه به برخي از اشعار سورئاليستي اين ديوان اشاره ميکنيم : داد جاروبي به دستم آن نگار گفت کز دريا برانگيزان غبار باز آن جاروب را ز آتش بسوخت گفت کز آتش تو جاروبي برآر کردم از حيرت سجودي پيش او گفت بيساجد سجودي خوش بيار آه بيساجد سجودي چون بود گفت بيچون باشد و بيخارخار (مولوي، ١٣٩٢: ٤-٥٠٣) آري، تعريف درست سوررئاليست را بايد در اشعار غنايي صوفيه ـ از جمله مولانا ـ جستجو کرد، زيرا هيچ فرقه اي از فرق مختلف جهان مانند صوفيان به شرح تصاوير و بيرون کشيدن واقعيت هاي مهم از اعماق ضمير پنهان انسان نپرداخته است .