چکیده:
پساز عمومی شدن نهضت کتابت حدیث در جامعه شیعه، کتابهای حدیثی فراوانی توسط اصحاب ائمه علیهم السلام تدوین یافت. از دیرباز چگونگی انتقال این نگاشتهها به صاحبان کتب اربعه، یکی از چالشهای مهم حدیثپژوهان بوده است. در این نوشتار پس از معرفی اجمالی محمد بن مسلم و کتاب وی، انتقال روایات آن به کلینی موردبررسی قرارگرفته است. باتوجهبه طرق کلینی در کتاب الکافی و نیز دادههای فهرستی، این احتمال که کتاب محمد بن مسلم بهصورت مستقل به قرن چهارم و پنجم منتقل نشده باشد، تقویت میشود؛ اما روایات کتاب محمد بن مسلم در منابع واسطهای ـ همچون کتاب حریزبن عبدالله سجستانی ـ منعکسشده و به نسلهای پسین انتقال یافته است.
After Publicization the movement of writing of Hadith in Shia community, many Hadith books edited by companions of Imams (as). Since ago the ways of transferring these writings to the author of the four books was one of the challenges for Hadith researchers.
In this article, following brief introduction of Mohammad ibn Muslim and his book, transmission of his narrations to Kulayni has examined.
According to Kulayni's method in Al-Kafi book and data of index, this assumption has confirmed, that the book of Mohammad ibn Muslim didn’t independently transmitted to 4th and 5th century; but narrations of Mohammad ibn Muslim book’s has reflected to intermediary sources (such as Hariz ibn Abdollah Sajistani’s book) and has transmitted to next generation.
خلاصه ماشینی:
باتوجهبه طرق کلینی در کتاب الکافی و نیز دادههای فهرستی، این احتمال که کتاب محمد بن مسلم بهصورت مستقل به قرن چهارم و پنجم منتقل نشده باشد، تقویت میشود؛ اما روایات کتاب محمد بن مسلم در منابع واسطهای ـ همچون کتاب حریزبن عبدالله سجستانی ـ منعکسشده و به نسلهای پسین انتقال یافته است.
شواهد منبع مستقیم بودن کتاب حریز شیخ طوسی یکی از طرق خود به کتاب حریز را طریق «و أخبرنا الحسين بن عبيد الله عن أبي محمد الحسن بن حمزة العلوي عن علي بن إبراهيم عن أبيه عن حماد عن حريز» ذکر میکند که مطابق الگوی فوق است، به همین جهت احتمال اینکه روایات این سند بهصورت مستقیم از کتاب حریز نقل شده باشد، تقویت میشود.
بنابراین کلینی برای دسترسی به روایات محمد بن مسلم از طریق علاء بن رزین از منابع واسطهای همچون کتاب علی بن الحکم و حسن بن محبوب و صفوان بن یحیی بهره برده است.
؛ از این اسناد تحویلی و تعلیقی و نیز موارد فراوان دیگر چنین بهدست میآید که کتاب حسن بن محبوب منبع مستقیم بسیاری از روایات کلینی است که بخشی از آن بهواسطه علاء بن رزین و ابوایوب خراز به محمد بن مسلم ختم میشود.
6. کلینی یا بهواسطه کتابهای راویان نخستینِ محمد بن مسلم به روایات وی دسترسی داشته ـ همچون کتاب حریز بن عبدالله سجستانی که بیگمان بهصورت متنی مستقل تا قرن پنجم باقیمانده است ـ و یا باتکیه به منابع پسینتر همچون کتب حسن بن محبوب و کتاب ابن ابی عمیر و کتاب صفوان بن یحیی از کتاب محمد بن مسلم نقل میکند.