چکیده:
اعتقاد به دین نقش مهمی در معناداری زندگی انسانها ایفا میکند از اینرو اندیشمندان بسیاری به بررسی خاستگاه دین پرداختهاند؛ بهطوریکه گروهی از اندیشمندان معتقدند این عنصر معنابخش به زندگی منشأیی الهی و ماورایی دارد و برخی دیگر آن را بشری و برآمده از توهمات انسانها میخوانند. ملاصدرا از نمایندگان معتقد به دیدگاه اول و فروید طرفدار اندیشه دوم است. این نوشتار با واکاوی دین و اوامر الهی با تکیه بر آراء ملاصدرا آشکار میسازد فارغ از اختلافات مبنایی اندیشه صدرا و فروید، هسته مرکزی تفاوت دیدگاه هستیشناسانه صدرایی و روانشناسی فروید در مورد دین در پاسخ به این سئوال نهفته است که آیا دین ذات متعین و مستقل از ذهن بشر دارد یا نه؟ از منظر هستیشناسانه صدرایی پاسخ به این سئوال مثبت و از دیدگاه روانشناسانه انسانگرای فروید پاسخ به آن منفی است. این نوشتار تحلیلی فلسفی از منشأ دین و اوامر و نواهی آن از طریق بیان علم الهی و تبیین مطابقت دین و نظام احسن با علم الهی با تکیه بر آراء ملاصدرا ارائه و اثبات میکند که دین ذاتی متعین و مستقل از توهمات بشری دارد سپس بر همان اساس دیدگاه فروید مبنی بر موهوم انگاری دین و الزامات دینی را نقد میکند.
خلاصه ماشینی:
هرچند توهم دانستن دین در مغرب زمین طرفدارانی یافت، اما در مشرق زمین از دیدگاه متکلمان و فیلسوفان اسلامی، دین، واقعیتی ورای ذهن بشر دارد که نه تنها بیانکنندۀ اوامر و نواهی الهی است بلکه او را بهسوی سعادتی که در پندار نمیگنجد نیز هدایت میکند.
از اینرو این پژوهش به واکاوی دین از دو دیدگاه مخالف میپردازد؛ از یک سو با استفاده از آراء فلسفی ملاصدرا -از میان فیلسوفان اسلامی- منشأ دین را تحلیل مینماید و اثبات میکند که از دیدگاه هستیشناسانه اولاً؛ دین یک ذات متعین و مستقل از ذهن بشر است و ثانیأ اوامر و نواهی الهی، بیانگر حقیقت ارتباطات موجودات در نظام احسن است و پندار و توهم پنداشتن آنها خطاست.
براساس این دیدگاه، نصوص دینی از واقعیتی حکایت میکنند و با تبیین هستیشناسانهای که در این پژوهش از منظر ملاصدرا در مورد دین ارائه میشود، روشن خواهد شد پدیدهای به نام دین در عالم ماوراء طبیعت بهصورت مجرد از ماده تحقق دارد که در عالم طبیعت بهصورت متون دینی ظهور یافته است و گزارهها و متون، تنزلیافتۀ همان حقیقت هستند.
ازاینرو متون مقدس وحیانی -که تحریف نشدهاند بهطور عام و قرآن بهطور خاص که متناسب با شرایط زمانی و ادراک انسانها از دین در هر زمانی ظهور یافتهاند- بر منشأ خود یعنی علم حقتعالی به نظام احسن و علم به روابط میان موجودات در علم الهی دلالت دارند؛ از این رو حقیقت متن مقدسی چون قرآن، همچون علم الهی در همۀ عوالم وجود تسری دارد.