چکیده:
اجماع، نزد عامه به عنوان یک دلیل مستقل، در عرض کتاب و سنت شناخته میشود اما از نگاه شیعه چنین نیست. فقهای شیعه معتقدند که اجماع تنها میتواند کاشف از سنت باشد. بنابراین دلیل مستلی در عرض کتاب، سنت و عقل نیست اما میتوان از آن به عنوان دلیلی برای اثبات سنت، در مسیر کشف احکام شرعی بهرهمند شد.
شیخ انصاری به عنوان یکی از بزرگترین فقیهان شیعه و پایهگذار سبکی نوین در دانش اصول، به تفصیل پیرامون اجماع سخن گفتهاند. این مطالب از آن جهت حائز اهمیت است که تبیین درست آن میتواند طلاب علوم دینی را در فهم مسیر تطور نظرات کمک نماید.
این نوشته به دنبال تبیین کوتاهی از نظر شیخ در بحث اجماع منقول و کاربردهای آن در فقه ایشان است. برای دستیابی به این مهم، نظر شیخ در کتاب فرائد الاصول تحلیل و بررسی شده و کاربردهای اجماع در کتاب المکاسب المحرمهی ایشان، پیگیری شده است.
با توجه به آنچه گفتیم روشن است که هیچ یک از این اجماعات منقول، کاشف از سنت نیست. چرا که یا به خاطر حدسی بودن در جهت کبری دارای اشکال است و ادلهی حجیت خبر واحد شاملش نیست و یا مشکل عدم تحقق صغری دارد.
اما مرحوم شیخ با وجود این که حجیت استقلالی اجماعات منقول را نفی میکنند، معتقدند این اجماعات به گونهی دیگری قابل استفاده هستند. این موارد عبارتند از:
تحصیل اجماع: با توجه به اینکه ممکن است در یک مساله اجماعات از علمای مختلف نقل شده باشد که هریک دارای مبنای متفاوتی هستند، از ضم این نقلهای میتوان به تحصیل اجماع رسید.
مرحوم شیخ معتقدند دانستن اجماع فقهای معروف، مفید ظنی است که در کنار ظنون و امارات دیگر میتواند باعث اطمینان یا قطع و در نهایت مثبت حکم باشد. که این ثمره بسیار مهمتر و دستیافتنیتر از ثمره اول است و در جای جای فعالیت استنباطی شیخ، مورد استفاده قرار گرفته است. در فصل آتی این ثمره روشنتر دیده خواهد شد.
علاوه بر این فواید، شیخ از اجماعات برای طرح بحثهای خود نیز استفاده میکند. مرحوم شیخ معمولا از قول مشهور یا معروف یا مجمع علیه به عنوان محل ورود به مساله استفاده میکند و چون غالبا در جزئیات و قیود مسئله اجماع وجود ندارد، این اجماع در ابتدای مسائل و نسبت به اصل مسئله بیان میشود. البته در ادامه و در مسیر استنباط نیز اگر این اجماع کاربردی داشته باشد مفصلتر تبیین و از آن استفاده میشود.
خلاصه ماشینی:
اجماع منقول و کاربردهای آن از نگاه شیخ انصاری( احمد آذربایجانی، محمد جواد باقریان، علی جاودان فرد 1 چکیده اجماع، نزد عامه به عنوان یک دلیل مستقل، در عرض کتاب و سنت شناخته می شود اما از نگاه شیعه چنین نیست.
این موارد عبارتند از: تحصیل اجماع: با توجه به اینکه ممکن است در یک مسأله اجماعات از علمای مختلف نقل شده باشد که هریک دارای مبنای متفاوتی هستند، از ضم این نقلهای میتوان به تحصیل اجماع رسید.
مرحوم شیخ معتقدند دانستن اجماع فقهای معروف، مفید ظنی است که در کنار ظنون و امارات دیگر میتواند باعث اطمینان یا قطع و در نهایت مثبت حکم باشد.
مرحوم شیخ معمولاً از قول مشهور یا معروف یا مجمع علیه به عنوان محل ورود به مساله استفاده میکند و چون غالباً در جزئیات و قیود مسئله اجماع وجود ندارد، این اجماع در ابتدای مسائل و نسبت به اصل مسئله بیان میشود.
بعدها اصطلاح اجماع با تسامحی دیگر در معنای سومی نیز به کار برده شد و آن اتفاق گروهی از علما است که با قول معصوم تلازم داشته باشد.
کاربرد اجماع منقول در استنباطات شیخ( کاربردهای روشی مرحوم شیخ معمولاً از قول مشهور یا معروف یا مجمع علیه به عنوان محل ورود به مسأله استفاده میکند و چون غالباً در جزئیات و قیود مسأله اجماع وجود ندارد، این اجماع در ابتدای مسائل و نسبت به اصل مسأله بیان میشود.
به نظر میرسد مرحوم شیخ معمولاً در هر مسأله ابتدا قول مشهور یا معروف را بدون قیود و به صورت کلی مطرح میکند و در طول کار اقوال پیرامونی را نیز بیان کرده قیود را نیز نفی و اثبات میکنند.