چکیده:
هدف مقاله حاضر، تبیین عدم تعادل های فضایی استان خراسان رضوی است. بر این اساس ابتدا مدل مفهومی پژوهش با استفاده از 47 شاخص، در هفت زمینه توسعه انسانی، کیفیت نیروی انسانی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، امکانات محیطی و خدماتی در سطح شهرستانهای استان خراسان رضوی ساخته شد و با استفاده از مدلهای تصمیم گیری چندمعیاره فضایی اقدام به سطح بندی شهرستانهای استان بر اساس شاخصهای مورد نظر گردید. ترکیب نتایج حاصله، شاخص ترکیبی توسعه فضایی را در استان مشخص کرد. سپس با بهره گیری از شاخص پیرسون و ارزیابی محاسباتی بر اساس ward در نرم افزار Minitab اقدام به خوشه بندی شهرستانهای استان گردید. نتایج این مطالعه عدم تعادل های موجود استان در حوزه های مختلف بر اساس شاخص ترکیبی هر حوزه، خوشه بندی مناطق همگن توسعه استان و عدم تعادل های فضایی در سطح استان را مشخص کرد. نتایج مطالعه نشان می دهد که در تشریح وضعیت توسعه شهرستانها به روش تحلیل عاملی بر اساس مولفه های اصلی اول و دوم، مشهد دارای قدرمطلق 9.8 است که با فاصله قابل توجه از سایر شهرستانها در مرتبه اول توسعه استان قرار گرفته است. بررسی شاخصهای ترکیبی حاکی از وجود عدم تعادل حتی در درون خوشه های هم ارزش است. لذا شناخت قابلیت ها و پتانسیلهای توسعه هر یک از شهرستانها می تواند در جهت رفع عدم تعادلهای درونی و بیرونی خوشه های همگن توسعه و تنظیم برنامه های توسعه شهرستانها، مورد استفاده برنامه ریزان آمایشی استان قرار گیرد.
Spatial balance through spatial planning is possible. Spatial planning means planning for the site over time. Territorial planning is the latest and most complete spatial planning, Experience in various countries shows that the aim of spatial and Territorial planning often with reduced spatial inequalities, balance growth and participation in national affairs. This study aimed to investigate the spatial imbalance in the development of various aspects of social, economic, environmental and infrastructure in the Khorasan Razavi province. In Iran in 1345, the issue of Territorial planning at the Institute for Social Research of Tehran University was introduced. In this province, the study of Territorial planning, Interim Comprehensive Plan Development Khorasan" in 1347 which was followed by CETCOPE. This study is the first study in the province before the Islamic revolution in Iran. The final result, the province is divided into twelve geographic areas that studies published in 24 volumes. This paper explains the spatial imbalance in the Khorasan Razavi province .Based on this conceptual model, using 47 indicators in seven field, consist of human development, quality of manpower, economic, social, cultural, environmental facilities and services in the Khorasan Razavi province was made and Spatial Multi Criteria Decision Models to action on province level variables were considered. The development of composite index was calculated. Then the cities were clustered using Pearson index calculation is based on the assessment ward in Minitab software. The results showed that the existing imbalances in the various areas, spatial clustering and imbalance in the development of homogeneous regions in the province. Mashhad, with a considerable distance from the other cities of the province, is ranked first. Combination indices indicated imbalances even within the cluster value. Understanding the capabilities and potential of cities can be developed to meet internal and external imbalances and regulation of homogeneous clusters of cities, used to be the province of Town Planners
خلاصه ماشینی:
بر اين اساس، نخست مدل مفهومي پژوهش با استفاده از 47 شاخص، در هفت زمينه توسعه انساني، کيفيت نيروي انساني، اقتصادي، اجتماعي، فرهنگي، امکانات محيطي و خدماتي در سطح شهرستانهاي استان خراسان رضوي ساخته شد و با استفاده از مدلهاي تصميمگيري چند معیاره فضایی، شهرستانهای استان براساس شاخصهای مورد نظر سطحبندی گردید و ترکیب نتایج حاصل، ترکيب نتايیج حاصل، شاخص ترکيبي توسعه فضايي را در استان مشخص کرد.
در اين تحقيق بهدليل اهميت بحث آمايش و نقش آن در دستيابي به توازن و تعادل فضايي و به منظور دستيابي به توزيع فضايي مطلوب جمعيت، خدمات و فعاليتها در استان خراسان رضوي، وضعيت عدم تعادلهای منطقهاي (شهرستانها) با استفاده از مدلهای تصميمگيري چند معياره فضايي و تحليل عاملي در ابعاد گوناگون اجتماعي، اقتصادي، محيطي و خدماتي- زيربنايي تحليل شده و مناطق همگن توسعه مشخص شده است و نواحي دارای اهميت بالاتر در جهت کاهش عدم تعادلهای موجود، شناسايي شده است.
مسئله اساسي اين پژوهش، بررسي عدم تعادلهای فضايي توسعه در ابعاد مختلف اجتماعي، اقتصادي، محيطي و زيربنايي در سطح شهرستانهاي استان خراسان رضوي در راستاي تحقق اهداف طرح آمايش سرزمين است.
مطالعات وضع موجود سازمان فضايي استان خراسان رضوي در حوزههاي گوناگون طبيعي و انساني بيانگر وجود عدم تعادلهاي منطقه اي در سطح استان، از نظر برخورداري از امکانات محيطي، وضعيت بهرهبرداري از منابع، توزيع و پراکنش فعاليتهاي اقتصادي، جمعيت و زيربناها ميباشد.
نتيجه اين دو شاخص نشان مي دهد که از نظر نسبت حد بالا و پايين شاخصهاي ترکيبي، بيشترين اختلاف و عدم تعادل در بين شهرستانهای استان به ترتيب در شاخصهاي خدماتي، زيربنايي، کيفيت نيروي انساني، اقتصادي، توسعه انساني، اجتماعي و در نهايت امکانات محيطي قابل مشاهده است.