چکیده:
منطقه سبزوار که در گذشته به بیهق معروف بود، همواره بهعنوان مکانی پراهمیت در کناره شاهراه تجاری فرهنگی خراسان مطرح بوده است. تردد از سبزوار افزون بر مقاصد زیارتی و اداری، هدف تجاری هم داشت بهطوریکه سبزوار در اواخر دوره قاجار به یک شهر محوری درزمینه دادوستد داخلی و خارجی تبدیل شد. این پژوهش درصدد است با به کار بردن روش تحقیق تاریخی مبتنی بر ترتیب زمانی رویدادها و بهرهگیری از تحلیل علی و معلولی و روش کتابخانه ای و اسنادی در گردآوری داده ها به این پرسش ها پاسخ دهد که در اواخر عصر قاجار چه دگرگونی هایی در وضع تجاری سبزوار روی داد؟ و چه عواملی در وقوع این دگرگونی ها موثر بودند؟ یافتههای این پژوهش نشان میدهد در نیمه اول قاجاریه حکومت به مسیله امنیت و بازسازی زیرساختهای ارتباطی که از مقدمات ضروری تجارت هستند توجهی نداشت، در این زمان شبیخون ترکمنها و خرابکاریهای کارگزاران حکومتی از موانع اصلی توسعه تجارت در سبزوار بودند. چند سال بعد از جلوس ناصرالدینشاه، حکومت مرکزی تا حدودی تدابیر آبادگرانه را سرلوحه کار خود قرارداد و روسها بعد از انعقاد قرارداد آخال با سرکوب ترکمنها در آسیای میانه امنیت را به وجود آوردند. این شرایط و اراده روسها برای بهرهبرداری تجاری از مناطق شمالی ایران، زمینههای رشد تجارت داخلی و خارجی را در سبزوار فراهم کرد؛ به طوری که هم تولیدات خام بومی و هم تجارت منطقه ای و خارجی افزایش یافت. در این دوره سبزوار رونق تجارت خود را بیشتر از آنکه مدیون حکومت قاجار باشد مدیون اقدامات روسیه در تامین امنیت و توسعه تجارت خود در صفحات شمالی ایران بود.
Sabzevar region, formerly called Beihagh, has always possessed a prominent position alongside the
commercial-cultural Kingsway of Khorasan. In addition to pilgrimage and administrative purposes
travelling through Sabzevar was done for trading. Therefore, during the late Qajarid Period, it was
transformed into a pivotal city with thriving domestic and foreign trade. This research is set to
apply historical methodology based on chronology of events and employ cause and effect analogy
as well as library and document study to gather data and respond to these questions to represent
the changes occurred in Sabzevar commercial status during late Qajarid Period and the factors
influencing these changes. Findings of this study indicate that in the first half of Qajarid dynasty
much attention has not been paid to the issue of security and commercial infrastructure which are
among the preliminary requirements of trading. Over this period, the surprise attack of Turkmen
and the sabotage made by government agents were major barriers in commercial development
of Sabzevar. A few years after the seating of Nasereddin Shah, the central government adopted
some reforms and Russians after signing Akhal contract created security by defeating Turkmen in
middle Asia. These conditions and the Russian tendency to access commerce in the northern area
of Iran, provided domestic and foreign trade opportunities in Sabzevar, in a way that it remarkably
increased both the local raw material and regional trade. In this period, owing to Russian actions
regarding keeping security, and development of trade booming in Sabzevar and it played a
significant role more than Qajarid dynasty in the northern part of Iran.
خلاصه ماشینی:
این پژوهش درصدد است با به کار بردن روش تحقیق تاریخی مبتنی بر ترتیب زمانی رویدادها و بهره گیری از تحلیل علی و معلولی و روش کتابخانه ای و اســنادی در گردآوری داده ها به این پرســش ها پاســخ دهد که در اواخر عصر قاجار چه دگرگونیهایی در وضع تجاری سبزوار روی داد؟ و چه عواملی در وقوع این دگرگونیها مؤثر بودند؟ یافته های این پژوهش نشان میدهند در نیمه اول قاجاریه حکومت به مســئله امنیت و بازسازی زیرساخت های ارتباطی که از مقدمات ضروری تجارت هستند توجهی نداشت .
از این رو این پژوهش که طی یک دوره فرصت مطالعاتی کوتاه مدت در مرکز پژوهشی جاده ابریشم در دانشگاه شــهید بهشتی انجام شده ، درصدد است جایگاه تجاری سبزوار را در اواخر عصر قاجار براساس مطالعات تاریخ اجتماعی و اقتصادی مبتنی بر قابلیت های تجاری شهر در مسیر یک شاهراه دیرینه بررسی کند و با بهره گیری از روش تحقیق تاریخی ، مبتنی بر ترتیب زمانی رویدادها و بهره گیری از تحلیل علی و معلولی و روش کتابخانه ای و اسنادی در گردآوری داده ها به این پرسش پاسخ دهد که در اواخر عصر قاجار چه دگرگونی هایی در وضع تجاری سبزوار روی داد؟ و چه عواملی در وقوع این دگرگونی ها مؤثر بودند؟ شــهر و ناحیه ســبزوار موضوع مقالات و کتاب های متعددی اســت ، اما هیچ کدام به موقعیت تجاری ١.