چکیده:
مطالعه حاضر با هدف شناسایی و تحلیل عرفانی جایگاه قلب با تکیه بر روایات امام رضا (ع) انجام پذیرفت. روش پژوهش، تحلیل کیفی مضمونمحور است. واحد تحلیل، منابع روایی متقدم شیعه است. بیش از دهها روایت بررسی شد و کدهای اولیه با مطالعه اکتشافی به دست آمد و کدهای ثانویه و مقولات پژوهش بعد از تحلیل دلالی روایات مستفاد گردید. در این پژوهش، شاخصههای نظری و کاربردی در رهیافت قلب به سعادت و حقیقت الاهیه مطرح شده است. یافتههای پژوهش نشان میدهد قلب به معنای مرکز اندیشه یا عقل، مرکز شناخت شهودی و روح است. همچنین، قلب ویژگیهایی دارد، از جمله: محل حکمت، محل نزول وحی، محل اراده الاهی، معدن نور الاهی، مالک حواس، جایگاه کمالات، آیینه رفتار، و.... احوال قلب، اقبال و ادبار است و مولفههایی چون علم، ارتباط با خدا، ارتباط با اولیای الاهی از علل حیات قلب، و قساوت، مسخ، احتجاب، و خروج روح ایمان از آسیبها و بیماریهای قلب است.
The purpose of this study is to identify and analyse the mystical position of the heart based on the narrations of Imam Reza. The research method is content-based qualitative analysis. The unit of analysis is the early Shiite narrative sources. More than a dozen narratives were reviewed, and primary codes were obtained through an exploratory study. Secondary codes and research categories were used after analysing the traditions. In this study, the theoretical and practical features of the heart's approach to divine happiness and truth are presented. Research findings indicate that the heart refers to the centre of thought or reason, the centre of intuitive cognition, and the soul. Similarly, the heart has characteristics such as the place of wisdom, the place of revelation, the place of divine will, the mine of the divine light, the owner of the senses, the place of perfection, the mirror of behaviour, and so on. The states of the hearts are attraction and repulsion. Components such as knowledge, communication with God, communication with divine authorities give life to the heart, whereas, atrocities, betrayal, veil, and the outflow of faith from the heart ail and harm it.
خلاصه ماشینی:
حواس قلب در سه حیطه رؤیت، سمع و استشمام تبیین شده است؛ رؤیت قلبی پروردگار، که در روایات تفسیری از آن سخن به میان آمده، درباره این معنای قلب سخن میگوید، به این اعتبار که قلب دارای حواس باطنی است و با دیدگان دل، که به انوار الاهی روشن شده، حجابهای نورانی از انسان برداشته میشود و به معدن عظمت الاهی متصل میگردد و در نتیجه رؤیت قلبی محقق میشود (ابنطاووس، 1414: 3/299)؛ امری که دیدگان سَر و اوهام بشر از آن عاجز است (عیاشی، 1380: 1/373)؛ و در زمره امتیازات باطنی انسان بوده که اهل بیت (ع) (کلینی، 1407: 1/98؛ طبرسی، 1403: 1/48) و کُمل از اولیای الاهی که دارای ولایت آنها هستند به این شهود نائل میآیند و بدون هیچگونه حجابی خداوند را رؤیت میکنند، چنانکه خداوند نیز بدون هیچ حجابی به آنها نظر میکند (برقی، 1371: 60).
2. ویژگیهای قلب در گستره احادیث حوزه قلب، در دو حیطه معنایی شناخت شهودی و روح، ویژگیهایی برای قلب استنباط میشود، از جمله: محل چشمههای حکمت و علم، محل نزول وحی الاهی، متعلَق اراده الاهی، معدن نور الاهی، مالک حواس، آیینه رفتار و جایگاه کمالات انسانی.
سومین حیطه از اسباب حیات قلب، با اهل بیت (ع) ارتباط دارد که مودت و دوستی ایشان مطابق «آیه مودت» و روایات بر مسلمانان واجب شده و داشتن این محبت، سبب صفا و صمیمیت قلبی پیامبر (ص) در نسبت با امتش دانسته شده است (ابنبابویه قمی، 1378: 1/234).