چکیده:
هدف این پژوهش یافتن ریشههای نظام اخلاقی «گاهان» است. اخلاقشناسی این مقاله شامل بررسی نوعِ اخلاق دینی در گاهان (اخلاق دینی مبتنی بر تحقق صفات الهی یا قانون طبیعی یا فرمان الهی) و از سوی دیگر بررسی منابع اخلاقی (حسن و قبحها در مقام ثبوت و اثبات) و معیارهای اخلاقی (فضیلتگرایی یا نتیجهگرایی یا تکلیفگرایی) در آن است. روش این مقاله توصیفی ـ تحلیلی است و برای جمعآوری اطلاعات از روش کتابخانهای بهره میگیرد. در پایان رویکرد غالب اخلاقِ دینی در گاهان مبتنی بر تحقق صفات الهی و تا اندازهای مبتنی بر قانون طبیعی (اراده تکوینی الهی) است. حسن و قبحهای اخلاقی گاهان، در مقام ثبوت ذاتی، و در مقام اثبات هر چند به طور کلی عقلی است اما در برخی مواضع شرعی است. معیار اخلاقی در گاهان فضیلتگرایی ناظر به غایتگرایی است.
The purpose of the study is to investigate the roots of Gathas ethics system. This article examines the type of religious ethics in Gathas (religious ethics based on The Realization of Divine Attributes or Natural Law or Divine Command), and, on the other hand, the study of the ethical ontological and epistemological sources, and ethical criteria (Virtue or Deontological or Teleological Ethics). The method of this research is descriptive-analytic and library-based for collecting information. At the end, the dominant approach of religious ethics in Gathas is based on the realization of divine attributes and to a degree based on the natural law. The ethical ontological source is essentiality and inherence. The dominant epistemological source of ethical goodness and badness is rationality but in some details is legitimacy. The ethical criteria is Virtue Ethics based on Consequentialism.
خلاصه ماشینی:
اهوره مزدا در پرتو نظم و ناموس اشه كه غيرشخصي است، گياهان را ميروياند و بارور ميكند (Gath, 1975: 48/6) و سپندترين مينو (مراد از آنچه خود اهوره مزدا باشد و يا يكي از صفات وي) راه اشه را برميگزيند؛ (Ibid: 30/5) گويي اصلِ اشه از پيش موجود بوده است (بويس، 1388: 36).
(دليل ديگر بر وجود اخلاق ديني مبتني بر اراده تكويني الهي در گاهان نك: بخش بعدي، مورد الف) منابع اخلاقي گاهان هرچند متن گاهان عرصه كافي براي بررسي همه مقولات اخلاقي عرضه نميكند اما با اينحال چند دليل بر وجود حسن و قبح ذاتي عقلي در آن ميتوان يافت: الف) رويكرد ساده و طبيعتگراي زردشت به جهان هستي ـ كه نمود آن را در دوگانهانگاري اخلاقي وي از جهان ميبينيم ـ به اين امر ميانجامد كه نظر وي تلويحا در مورد حسن و قبح اخلاقي به خوبي و بدي ذاتي افعال در مقام ثبوت گرايش دارد.
از سوي ديگر، همين نگاهِ طبيعتگرايانه وي دليل ديگري بر اثبات وجود گرايش به اخلاق ديني مبتني بر اراده تكويني الهي نزد وي است و البته اين نوع اخلاق نيز بر وجود حسن و قبحهاي ذاتي دلالت دارد.
نتيجه اخلاق ديني در گاهان با توجه به نقش امشاسپندان در الهيات گاهاني، در وهله اول مبتني بر تحقق صفات الهي و در مرتبه دوم با توجه به نقش انگاره اشه در سامانه اخلاقي گاهان و نيز ديدگاه طبيعتگرايانه الهيات اخلاقي گاهان، مبتني بر قانون طبيعي (اراده تكويني الهي) است.