چکیده:
عرفان و تصوف در افغانستان، تاریخی دیرینه و طولانی دارد که از آغاز تاکنون فراز و فرودهایی را پشت سر گذاشته است. در طول تاریخ، طریقت‌های صوفیان نقشی بارز در شکل‌دهی به اذهان و روان اجتماعی مردم افغانستان داشتند. طریقۀ روشانیه یکی از این طریقت‌های اثرگذار در فرهنگ اجتماعی و رفتاری مردم افغانستان است. بایزید روشان با ایجاد این سلسله صوفیانه، زمینه‌ساز تغییرات اجتماعی‌ـ سیاسی مهمی در افغانستان گردید. جستار حاضر به شیوه توصیفی- تحلیلی تلاش کرده است تا بنیادهای اندیشه عرفانی این طریقۀ نامبرده را بازخوانی و میزان اثرپذیری این طریقه را از فرقه‌های دیگر عرفانی آشکار سازد. از نتایج تحقیق برمی‌آید که بایزید در نتیجۀ عجین کردن تراوش‌های ذهنی خود و تأثیر پذیری از فرقه‌های مروج زمان، فرقه‌ای مستقل را به وجود آورد؛گرچه اصول این طریقه از ابتکارات بایزید روشان بود، در فروعات از فرقه‌های دیگر عرفانی تأثیر پذیرفته بود.
خطای ترجمهMysticism and Sufism in Afghanistan have a long and long history that has gone up and down since the beginning.خطای ترجمهThroughout history, the Sufi traditions played a significant role in shaping the minds of the people of Afghanistan.Rashaniyeh sect is one of these influential ways in the social and behavioral culture of the people of Afghanistan.خطای ترجمهByazid Razan created this Sufi chain, which led to important social-political changes in Afghanistan.The present research attempts to recapitulate the foundations of mystical thought in a descriptive-analytical way and to reveal the extent of the effectiveness of this method from other mystical sects.The results of the research suggest that Bayezid created an independent sect as a result of his mental stimulation and the influence of time-promoting sects;Although the principles of this method were inspired by Bayesid's initiatives, it was influenced by the transmissions of other mystical sects.
خلاصه ماشینی:
از نتایج این تحقیق درمییابیم که بایزید روشان پیرو اندیشه های ابن عربی بوده و به سبب طرح اصولی چون : مقامات هشت گانه ، اعتقاد به تصوف سیاسی و استفاده از ظرفیت زنان در تبلیغ ، ترویج و جهاد، رویکردی ابتکاری و بدیع داشته است .
در زبان پشتو دربارٔە جنبه های عرفانی روشانیان کتاب ها و مقالات زیادی نوشته شده است ؛ محمداکبر کرگر کتابی تحت عنوان سیمای عرفانی و فلسفی بایزید روشان نوشته که در این پژوهش تنها مسائل عرفانی در حال نامه بررسی شده است .
عقاید و افکار وی در کتاب های زیادی درج شده است ؛ مانندِ: خیر البیان : یکی از کتاب های مهم و مشهور وی در زمینۀ موضوعات فقهی و عرفانی است که به چهار زبان (پشتو، فارسی، عربی و هندی) نوشته شده است و نزد مریدانش کتابی مقدس پنداشته میشد؛ مقصود المؤمنین : این کتاب عرفانی به زبان عربی و در بیست ویک باب به خواهش پسر بزرگش شیخ عمر نوشته شده و هشت مقام روشانی در این کتاب آمده است ؛ فخر الطالبین : این کتاب تاکنون در دسترس کسی قرار نگرفته ؛ اما در حال نامه آمده که برای تبلیغ به حاکم بدخشان تقدیم شده است ؛ د پشتو رسم الخط : این اثر دربارٔە اصلاح رسم الخط زبان پشتو است ، صراط التوحید: به زبان فارسی و عربی، حاوی وقایع زندگی خود بایزد و در قالب نصایح عارفانه برای شاهان است و آن را برای اکبر شاه نیز ارسال کرد؛ حال نامه : این اثر مشهور بایزید به زبان فارسی نوشته شده است .
(
, 
, 
)
