مواضع پارادوکسیکال غزالی در مواجهه‌ با فلاسفه، اباحه‌گرایان، متصوفه مقاله

اندیشه دینی بهار 1399 - شماره 74 رتبه الف (وزارت علوم/ISC (‎22 صفحه - از 45 تا 66 )

کلیدواژه ها: غزالی متصوفه فلاسفه پارادوکسیکال اباحه‌گرایان Ghazali philosophers Paradoxical Sufis

چکیده:

ابوحامدمحمد غزالی ازجمله اندیشمندانی است که در طول زندگی پُرفرازونشیب خود به مواجهه‌ی فکری با اندیشه‌های گوناگون پرداخته و برای آنچه صلاح دین و دنیای مسلمانان می‌پنداشت، آرا و عملکرد پیشینیان و معاصران را به ‌چالش ‌کشیده است. او در جای‌جای آثارش، درخصوص چگونگی مواجهه با دیدگا‌ه‌های مقبول و مطرود، ملاک و معیارهای علمی یا اخلاقی را مطرح‌ کرده و گروه‌های مختلف را به پیروی از آن دعوت کرده است. مقاله‌ی حاضر در صدد آزمودن پایبندی خود غزالی به ملاک‌های یادشده است و این امررا با بررسی مواضع وی در برخورد با فیلسوفان و اباحه‌گرایان ‌مسلمان )صوفی‌نمایان( دریک‌سو و متصوفه درسوی‌دیگر، به انجام‌ می‌رساند. این مقاله که با روش تحقیق کتابخانه‌ای انجام می‌شود، تلاش دارد تحلیل خود را با مقابل‌نهادن عین متون و آثار غزالی و استفاده‌ی حداقلی از آثار دیگران ارائه کند و به تعبیری، غزالی را با ترازوی خود غزالی بسنجد. مقایسه‌ی دیدگاه غزالی و نحوه‌ی برخوردش با آراء و افعال سه دسته‌ی یادشده نشان می‌دهد که معیارهای پسندیده‌ای همچون آزاداندیشی، حفظ‌ بی‌طرفی، محافظت بر دماء ‌مسلمین و دوری از جانب‌داری ‌گروه‌گرایانه، در موضع‌ گیری‌های وی به‌نحوی دوگانه مطرح بوده و در آثارش انعکاس‌ یافته‌ است.

خلاصه ماشینی:

بر ما روشن ‌نیست که غزالی چرا رویه‌ی آن فیلسوفان درخصوص معاد جسمانی را موجب تکفیر آن‌ها می‌داند، درحالی‌که طبق ملاک خودش، ایشان به وجود صانع و به اصل معاد قائل‌اند و اعتراف به صدق انبیا دارند، ولی در مقابل، مثلاً معتقد است که اعتقاد اشاعره در اثبات فوقیت برای خداوند و نیز اثبات استوای خدا بر عرش را نباید بر تکذیب گفتار رسول خدا(ص) حمل کرد و نباید ایشان را تکفیر کرد؟ نکته‌ی دیگری که شایسته ‌است به آن توجه شود، این است که ملاک صحت و سقم یک نظریه، با استناد به تصریح خود غزالی که پیش از این آوردیم، نباید مقبولات، مطلوب‌ها، برهان، یا روش استدلال یک فرد یا گروه خاص باشد و نباید حق و باطل‌بودن، در مطابقت با فهمی معین و مشخص سنجیده‌ شود؛ برهمین‌مبنا، در بحث معاد جسمانی و حشر بدن نباید از دو نکته غفلت ‌کرد: اول اینکه نظریه‌ی غزالی درباره‌ی بدن‌ اخروی و کیفیت معاد جسمانی (اعتقاد به اعاده‌ی مجدد بدن معدوم‌شده) تنها یکی از توضیحاتی است که برای وقوع معاد جسمانی ارائه شده است و استدلال وی برای این مطلوب، نزد برخی از فلاسفه (اعم از متأخر و متقدم) مردود و مخدوش شمرده شده است؛ دوم اینکه تنها ملاک اعتقاد فلاسفه به معاد جسمانی، برهان و استدلال عقلی و فلسفی نیست و فیلسوفی مثل شیخ‌الرئیس که در اضحویه از مبرهن‌بودن حشر بدن دنیوی بحث کرده و به نقد آن پرداخته، در مواضع دیگری، نظیر الهیات ‌شفا (ابن سینا، 1376: ۴۶۰) و نجات (ابن‌سینا، 1364: ۶۸۱)، با استناد به قول صادق‌ مصدق، یعنی پیامبر اکرم(ص)، معاد جسمانی را جزء ضروریات ‌دین اعلام‌ کرده‌ و تصریح کرده ‌است که ‌به تحقق ثواب و عقاب‌ جسمانی، باور راسخ دارد.

دریافت فایل ارجاع :
(پژوهیار, , , )

دانلود PDF
دانلود HTML

لینک کوتاه:

صفحه:

ورود / عضویت

برای مشاهده متن مقاله و یا دانلود آن لازم است وارد پایگاه شوید. در صورتی که عضو نیستید از قسمت عضویت اقدام فرمایید.

ورود