چکیده:
در داستان بهرام گـور و لنبک آبکـش پس از اینکـه لنبـک به پذیرایی از بهرام میایستد بیتی است که بر اساس آن:
برید آنکه لنبک بدو داد شاه ببنچید/ ببخشید/ بپیچید/ بخندید و بنهاد بر پیشگاه
با توجّه به ضبط نسخههای شاهنامه و یکیدو قرینۀ دیگر، احتمالا صورت درست فعل مصراع دوم «ببنجید» است. این فعل از مصدر «بنجیدن» به معنای «تقسیم کردن، بریدن و خرد کردن» است و مادّۀ مضارعی که برای ساختن این مصدر جعلی/ ثانوی به کار رفته است، شاید مادّۀ مضارع دوم مصدر «بختن» پهلوی باشد. با این احتمال «بنج» از ریشۀ *baj- به معنای «تقسیم کردن و بخشش» است و معنی بیت با تصحیح قیاسی «ببنجید» چنین خواهد بود: بهرام غذایی را که لنبک به او داد به دو یا چند بخش تقسیم کرد و روی میز نهاد.
In Bahram Gur and Lonbak, the water seller tale there is an episode where Lonbak stands to receive Bahram. Right after this scene there is a couplet. With respect to the records found in different manuscripts of Shahnameh and one or two such parallels, probably the right form of the verb in the second hemistich is Bebanjid. This verb is a derivative of the infinitive “Banjidan” which means to divide, and cut into pieces. The present mode stem used to make this false or secondary infinitive may be the second present mode stem of the infinitive “Bakhtan” in Pahlavi in which case banj is taken from the root baj which means to divide and to give so that the meaning of the couplet considering the deductive edition will be as follows: Bahram divided the food Lonbak offered him into two or three parts and put them of the table.
خلاصه ماشینی:
در دفتر ششم تصـحیح نخست خالقی مطلق که با هم کاری محمود امیدسالار انجام گرفته اسـت ، بـه جـای لغـت مذکور «ببخشید» آمده و ضبط بیت چنین است : بدیــد آن کــه لنبــک بــدو داد شــاه ببخشید و بنهاد بر پیش گاه (فردوسی، ١٣٨٦ الف : ٦/ ٤٢٧) محمود امیدسـالار در توضـیح ایـن بیـت در یادداشـت هـای شـاهنامه «ببخشـید» را «قسمت کرد، پاره پاره کرد» معنا کرده است (امیدسالار در خالقیمطلق ،١٣٩١: بخش سوم /١٢٠).
در یکی از نسخه های کتاب خانۀ ملی پاریس (احتمالا از سدۀ نهم ) ضبط کل بیت تغییـر یافته و واژۀ مورد بحث حذف شده است : خورش ها بیاورد درخورد شاه بــر شــاه بنهــاد در پیش گاه (برگ ٣٩٤ الف ) از میان این وجوه مختلف غیر از تصحیح اول و دوم خالقی مطلـق و هـم کارشـان کـه دیدیم به ترتیب «ببخشید» و صورت قیاسی «ببنچید» انتخاب شـده ، چـاپ هـای سـنگی (برای نمونه بنگرید: فردوسـی١٢٧٢: ٣ / ١٢٤؛ فردوسـی، ١٣٧٦: ٣/ ١١٩؛ فردوسـی، ١٣٨٠: ١٢٩/٣) و ماکــان (فردوســی، ١٨٢٩: ٣/ ١٤٩٣)، کلالــۀ خــاور (فردوســی،١٣٧٥: ٤/ ٢٣٠) و دبیرســیاقی (←فردوسـی،١٣٨٦ب : ٤/ ٢٠٩٠) «بپیچیـد» آورده انـد و نویسـش مختـار چـاپ هـای مسـکو (فردوسی، ١٣٧٤: ٧/ ٣١٢)؛ قریب - بهبودی (فردوسـی،١٣٧٣: ٤/ ٧/ ١٣٧)؛ جیحـونی (فردوسـی، ١٣٧٩ب : ٣/ ١٥٥٩/ ١٣٧)؛ کــزازی (کــزازی، ١٣٨٥: ٢٣٨)؛ قــریــب (فردوســی، ١٣٨٦: ٢/ ١١٧٣) و ویرایش نهایی چاپ مسکو (فردوسی، ١٣٩١: ٧/ ٣٠٦) «بخندید» است .